Czym jest lęk?
Doświadczanie lęków i obaw jest naturalną częścią rozwoju dziecka. Lęk jest emocją, która pełni bardzo ważną, adaptacyjną funkcję w naszym życiu. Ostrzega człowieka przed niebezpieczeństwami i mobilizuje go do radzenia sobie z nimi. Lęk nie jest reakcją jednolitą, u każdego może przejawiać się w nieco odmienny sposób. Wpływa na nasze myśli, reakcje fizjologiczne organizmu, reakcje emocjonalne i zachowanie.
Młodsze dzieci najczęściej boją się rozstania z rodzicami, duchów, potworów, ciemności. Starsze z kolei częściej obawiają się różnych sytuacji społecznych, gdzie mogą spotkać się z oceną rówieśników, czy dorosłych. Najczęściej moment przejścia do szerszego grona społecznego powoduje uruchomienie się problemów lękowych u dziecka, które wcześniej nie były dostrzeganie przez rodziców. Przedszkole i szkoła dla dzieci są pierwszymi nowymi środowiskami poza jego rodziną i najbliższymi. Dzieci stoją wówczas przed różnego rodzaju wyzwaniami. Muszą nauczyć się nowych zasad, podejmowania decyzji, są wystawione na ocenę innych dorosłych i rówieśników, uczą się współpracy z innymi. Wszystko to służy rozwijaniu w nich nowych kompetencji i rozwojowi. Często jednak aby sprostać tym zadaniom i zaadaptować się do nowych sytuacji nieuniknione są obawy i lęki. Spotykamy wiele dzieci, które obawiają się rozstania z rodzicami, odpowiedzi przy tablicy, wystąpienia w szkolnym przedstawieniu. Jednakże u niektórych dzieci stan niepokoju utrzymuje się dłużej i jest bardziej nasilony, nawet jeśli stresująca sytuacja minęła. Przedłużający się niepokój może stać się poważnym zaburzeniem uniemożliwiającym poradzenie sobie z codziennymi sytuacjami.
Zaburzenie lękowe
Zaburzenie lękowe diagnozujemy wtedy, gdy rzeczywista sytuacja nie stanowi zagrożenia, a mimo to dziecko odczuwa silny lęk, który dezorganizuje jego działanie. Dziecko zamartwia się bardziej, silniej i dłużej, a odczuwany lęk nie pozwala mu korzystać z wielu sytuacji, uniemożliwiając rozwój.
Dziecko z zaburzeniami lękowymi interpretuje daną sytuację jako zagrażającą. W wyobraźni projektuje najgorsze scenariusze i konsekwencje tej sytuacji. Dzieci lękowe przeceniają ryzyko negatywnych zdarzeń. Bardzo często słabo oceniają swoje możliwości poradzenia sobie z danym zdarzeniem. Dzieciom w takich sytuacjach towarzyszą objawy fizjologiczne takie jak przyspieszone bicie serca, płytki, szybki oddech, ucisk w gardle, ból brzucha, ból głowy, pocenie się rąk. Odczuwanie lęku jest niekomfortowe, stąd też często pojawiają się zachowania unikające i zabezpieczające przed wyobrażoną, niebezpieczną sytuacją. Niestety, unikając sytuacji budzących lęk, dziecko nie ma możliwości nauczenia się, że negatywne zdarzenie nie jest wcale tak prawdopodobne, jak się spodziewa, że straszne konsekwencje nie są tak przykre, jak oczekuje, a także, nie ma możliwości przekonania się, że w rzeczywistości może poradzić sobie z tą sytuacją.
W sposobie myślenia dziecka z zaburzeniami lękowymi występuje wiele tzw. zniekształceń poznawczych, które stosuje ono automatycznie do oceny danej sytuacji. Najczęściej jest to:
– wyolbrzymianie i nadmierne uogólnianie („zawsze mam pecha”, „nigdy nic mi się nie udaje”, „jestem beznadziejny”, „nigdy nie będę mieć kolegi”);
– katastrofizacja: przewidywanie najgorszego scenariusza („na pewno nie zaliczę tego sprawdzaniu i będę musiał powtarzać klasę”, „to jest zbyt trudne, nigdy się tego nie nauczę”);
– selektywna uwaga : dostrzeganie w danej sytuacji, tylko tego, co potwierdza możliwość niebezpieczeństwa („nie będę pływał, wiele razy słyszałem, że można się utopić”);
– generalizowanie bodźców lękowych do podobnych sytuacji („raz ugryzł mnie pies, wszystkie psy są groźne i mogą mnie pogryźć – lepiej unikać).
Nadmierny lęk najczęściej pojawia się u dzieci, w rodzinie których występuje predyspozycja do zaburzeń lękowych. Nie oznacza to jednak, że jeśli ktoś z rodziny zmagał się z zaburzeniami lękowymi, to automatycznie wystąpią one u dziecka. Także wydarzenia stresujące takie jak rozpoczęcie szkoły, zmiana klasy, pojawienie się rodzeństwa, rozwód rodziców mogą wywołać te zaburzenia. Problemy ze zdrowiem fizycznym, zaburzenie gospodarki hormonalnej również zwiększa prawdopodobieństwo pojawienia się zaburzeń lękowych.
Jedne z najczęściej występujących zaburzeń lękowych to lęk separacyjny. Wiąże się z przeżywaniem silnego lęku przy rozłączeniu dziecka z ważnym opiekunem. Występuje w momencie separacji lub przez cały czas rozłąki. Dziecko zamartwia się o los rodzica, przewiduje najgorsze scenariusze, wypadki, śmierć. Często dopytuje innych, czy rodzic na pewno wróci, czy może do niego zadzwonić. Na ogół w przedszkolu lub szkole takie dziecko często jest rozproszone, nie potrafi skupić myśli na zadaniu, gdyż ciągle krążą one wokół wyobrażonej przez dziecko sytuacji rodzica. Dzieci te uskarżają się na bóle głowy, brzucha, nudności. Kolejnym równie często spotykanym jest lęk społeczny. Dzieci odczuwają silną obawę w obliczu narażenia na tzw. sytuacje społeczne w których pojawia się ewentualność bycia ocenionym przez innych. Podczas kontaktu z nieznanymi osobami często wycofują się, unikają kontaktu, nie podejmują spontanicznych wypowiedzi, płaczą. Obawom tym zwykle towarzyszy nasilona reakcja wegetatywna: pocenie się, uczucie czerwienienia się, kołatania serca, napięcia, przyśpieszony oddech. Silny dyskomfort związany z przebywaniem w sytuacjach społecznych często skutkuje ich unikaniem. Lęk może mieć także postać fobii, czyli dotyczyć konkretnego bodźca (np. pająk, winda, burza) wywołującego reakcję lękową. Fobie charakteryzują się odczuwaniem silnego, niewytłumaczalnego lęku przed konkretnymi sytuacjami lub obiektami. Osoby doświadczające ich zwykle zdają sobie sprawę z irracjonalności swoich lęków i wyolbrzymionego odczucia strachu, mimo to unikają wszelkiego kontaktu z bodźcami wywołującymi fobię. Fobii także towarzyszą różne objawy fizjologiczne m.in. kołatanie serca, przyspieszony oddech, pocenie, obawa przed omdleniem.
Do zaburzeń lękowych zaliczamy także mutyzm wybiórczy– brak lub ograniczenie mówienia w określonych sytuacjach społecznych, przy zachowaniu rozumienia treści i umiejętności porozumiewania się.
Terapia zaburzeń lękowych ...
