Mutyzm wybiórczy to zaburzenie komunikacji o podłożu lękowym. Polega na tym, że pomimo prawidłowego rozwoju (także rozwoju mowy) i umiejętności wykonawczych, w pewnych sytuacjach dziecko przestaje się odzywać. To „zaburzenia wieku dziecięcego charakteryzujące się stałą niemożnością mówienia w wybranych sytuacjach społecznych (w których mówienie jest oczekiwane, np. w szkole), pomimo mówienia w innych sytuacjach” (DMS-V, 2013)1. Okresem krytycznym jest czas rozpoczęcia nauki w przedszkolu (najczęściej wtedy po raz pierwszy rodzice stykają się z zauważalnym problemem), a później powtarza się sytuacja w szkole podstawowej.
Zaburzenie to występuje dość rzadko. Jednak można przyjąć, że prawdopodobnie w każdej szkole i w każdym przedszkolu będzie przynajmniej jeno dziecko z diagnozą mutyzmu wybiórczego. Częściej występuje u dziewcząt niż u chłopców. Mutyzm wybiórczy sklasyfikowany został jako jedna z form zaburzeń zachowania i emocji rozpoczynających się zwykle w dzieciństwie lub wieku młodzieńczym, występującego obok lęku separacyjnego, lęku społecznego w dzieciństwie czy reaktywnego utrudnienia nawiązywania relacji społecznych w dzieciństwie. Warto wiedzieć, że nie wynika to ze złej woli, uporu lub niechęci manipulacji środowiskiem, ale z lęku przed mówieniem i/lub byciem widzianym/słyszanym podczas mówienia. Dlatego, absolutnie złym pomysłem jest w takich sytuacjach próba przekupstwa dziecka na zasadzie – odpowiedz pani, to kupimy ci tę lalkę, którą tak bardzo chcesz dostać. To tak nie działa. Podobna sytuacja lękowa zdarzyłaby się, gdybyśmy prosili osobę z arachnofobią, aby wzięła do ręki wielkiego pająka. Musimy pamiętać, że w takich momentach dziecko odczuwa ogromny lęk i aby mu pomóc, musimy dobrze zrozumieć to zaburzenie.
Osoby z mutyzmem wybiórczym mogą prezentować różne nasilenie objawów – od unikania komunikacji werbalnej, odpowiadania monosylabami (często mylonego z nieśmiałością), przez wykorzystywanie w komunikacji mimiki, gestykulacji i kontaktu wzrokowego, po stan całkowitego zamrożenia. Wraz ze stopniem nasilenia objawów różni się także zakres miejsc, osób i sytuacji, w których ujawniają się objawy mutyzmu wybiórczego. Część dzieci nie rozmawia jedynie z niektórymi dorosłymi, w niektórych miejscach, część natomiast nie odzywa się również do rówieśników w grupie przedszkolnej i poza nią i ich niemówienie obejmuje dalszą rodzinę. Dzieci z mutyzmem często przejawiają dwoistą naturę, tzn. w miejscu występowania zaburzenia są przygaszone, zalęknione, wycofane, niekiedy wręcz zamrożone, natomiast w środowisku, w którym czują się bezpiecznie, stają się głośne, rozgadane (Kołakowski, Liwska, Wolańczyk, 1996; Tarkowski, 2017)2 . Różnica w funkcjonowaniu dzieci nierzadko jest powodem, dla którego rodzicowi trudno uwierzyć w zgłaszane przez nauczycieli i specjalistów trudności komunikacyjne dziecka. Zmiana w zachowaniu dziecka często następuje w momencie przekroczenia progu w miejscu, gdzie dziecko przestaje czuć się bezpiecznie. Dzieciom towarzyszyć też mogą objawy, takie jak: moczenie nocne, zaburzenia pokarmowe, nadpobudliwość psychoruchowa, titki (Tarkowski, 2017) czy unikanie kontaktu wzrokowego, nadwrażliwość słuchowa, brak reakcji na polecenia, trudności z korzystaniem z toalety, inne lęki (Bystrzanowska, 2017)3. ...