Terminem afazja (greckie fazis – mowa) określa się częściową lub całkowitą utratę umiejętności posługiwania się językiem, spowodowaną uszkodzeniem znajomości języka (rozumienia i nadawania), czemu towarzyszą mniejsze lub większe trudności w ponownym nauczeniu się go.
Bardzo trudne jest rozpoznanie afazji dziecięcej i ustalenie jej przyczyny. Przypuszcza się, że wywołują ją uszkodzenia mózgu spowodowane urazem okołoporodowym, zapaleniem mózgu i opon mózgowych, zatrzymaniem się w rozwoju pewnych struktur korowych lub urazem czaszki, który nastąpił w okresie przed rozwojem mowy.
Nabyta afazja dziecięca jest najczęściej wynikiem schorzeń neurologicznych lub ogólnych, (np. zapalenie mózgu, uraz głowy, napromieniowanie itp.)
Poglądy na temat etiologii afazji (dawniej: alalii) w zasadzie można podzielić na trzy grupy:
– do pierwszej zalicza się zwolenników stanowiska, którzy uważają, że zaburzenie to nie ma żadnej widocznej przyczyny w budowie i funkcjonowaniu centralnego układu nerwowego, może być natomiast uwarunkowane konstytucjonalnie lub dziedzicznie.
– drugą grupę stanowią ci autorzy, którzy uważają, że u dzieci z afazją nie stwierdza się organicznych zmian w mózgu, lecz niedostateczny rozwój i opóźnienie neurologicznych procesów dojrzewania potrzebnych dla mowy. Zaburzenie rozwoju mowy jest więc wynikiem zaburzeń funkcjonalnych, tj. dysfunkcji CUN.
– trzecia grupa to zwolennicy teorii zakładającej, że niedokształcenie mowy o typie afazji wiąże się z organicznym uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego (najczęściej
z mikrouszkodzeniami mózgu).
- Dilling – Ostrowska powołując się na badania różnych autorów wśród przyczyn wrodzonych zaburzeń mowy, a więc i rozwojowej afazji dziecięcej wymienia:
– niedorozwój i zaburzenia mielinizacji w korowych polach mowy;
– brak rozwoju dróg nerwowych związanych z mową;
– patologię dotyczącą pierwszego trymestru ciąży (np. krwawienia z dróg rodnych; stosowanie środków farmakalogicznych w celu przerwania ciąży, silne wstrząsy psychiczne matek).
Zdaniem autorki wymienione czynniki prowadzą do zaburzeń rozwojowych mózgu. Wrodzone zaburzenia mowy mogą być spowodowane zmianami patologicznymi w okolicach skroniowych (częściej po stronie lewej), co wskazuje na istnienie u tych dzieci organicznego uszkodzenia mózgu, umiejscowionego w płacie skroniowym lewej półkuli. Za tak zlokalizowanym, ogniskowym uszkodzeniem mózgu, może – według niej – przemawiać brak innych objawów zaburzeń neurologicznych u badanych dzieci (tj. niedowładów, zaburzeń gnozji, praksji itp.). W przypadku zaburzeń mowy w następstwie uszkodzeń nabytych (a więc zarówno rozwojowego, jak i nabytego typu afazji dziecięcej) przyczyną jest uszkodzenie mózgu o różnej etiopatogenezie. Są to między innymi: uszkodzenia urazowe mózgu, choroby naczyniowe mózgu, stany zapalne, zwyrodnieniowe.
Niedokształcenie mowy o typie afazji to specyficzne zaburzenie dotyczące wszystkich podsystemów języka i czynności mowy. Podsystemy języka obejmują system fonetyczno-fonologiczny, fleksyjno-składniowi i leksykalno-semantyczny. Czynnościami mowy są powtarzanie, nazywanie i rozumienie.
W literaturze wyróżnia się trzy postaci tego zaburzenia:
– niedokształcenie mowy o typie afazji motorycznej (ekspresyjnej), sensorycznej (percepcyjnej) i mieszanej.
Poza typowymi zaburzeniami mowy i języka obserwuje się szereg zaburzeń niespecyficznych, które towarzyszą objawom niedokształcenia mowy. Obejmują one aspekty rozwoju poznawczego, motorycznego, emocjonalno – społecznego.
Niedokształcenie mowy o typie afazji mieszanej z przewagą zaburzeń ekspresyjnych:
- Dominują zaburzenia mowy czynnej:
- W cięższych przypadkach trudności dotyczą powtarzania już na poziomie głosek i sylab,
- Słownik czynny może być w różnym stopniu ograniczony,
- Podczas powtarzania, nazywania oraz w spontanicznych wypowiedziach liczne są zniekształcenia struktury wyrazów,
- Mowa jest często nie zrozumiała,
- Występują zaburzenia praksji i kinestezji artykulacyjnej oraz kinetyki mowy,
- W zdaniach nieprawidłowo używane są formy fleksyjne i składniowe,
- Występują problemy z planowaniem i samodzielnym budowaniem wypowiedzi na zadany temat,
- Telegraficzny styl wypowiedzi,
- W komunikacji wspierają się różnymi pozajęzykowymi formami przekazu informacji (mimika, gest),
- Rozumienie mowy jest lepsze niż możliwości w zakresie ekspresji werbalnej.
- Obserwuje się problemy z opanowaniem czynności czytania i pisania.
Niedokształcenie mowy o typie afazji mieszanej z przewagą zaburzeń percepcyjnych:
- Dominują zaburzenia rozumienia mowy:
- Brak reakcji lub nieadekwatne reakcje na polecenia, pytania, informacje, przy zachowanych możliwościach percepcyjnych,
- W cięższych przypadkach dziecko nie rozumie nawet pojedynczych wyrazów, nie identyfikuje słów o zmienionej końcówce fleksyjnej,
- Występują zaburzenia percepcji słuchowej we wszystkich aspektach,
- Dzieci te potrafią powtórzyć bezbłędnie wyraz czy nawet całe zdanie nie rozumiejąc tego co mówią,
- Dzieci z trudem zapamiętują znaczenie słów, maja problem przypominaniem pojęć lub mylą słowa o podobnym znaczeniu, słowa zbliżone tematycznie lub podobnie brzmiące.
- Ich wypowiedzi długo pozostają agramatyczne, nielogiczne lub nieadekwatne pod względem semantycznym.
- Dzieci stosunkowo szybo opanowują umiejętności czytania i pisania, przy braku rozumienia czytanego tekstu.
Niespecyficzne objawy:
- Wzmożona męczliwość,
- Zaburzenia pamięci i uwagi,
- Zaburzenia orientacji przestrzennej i czasowej,
- Obniżony poziom percepcji słuchowej i wzrokowej,
- Obniżony poziom motoryki małej i dużej, w tym grafomotoryki,
- Zaburzenia koordynacji ruchowej,
- Trudności w sferze emocjonalno-społecznej,
- Zaburzenia integracji sensorycznej,
- Trudności w uczeniu się,
- Nadpobudliwość psychoruchowa lub osłabiona dynamika procesów nerwowych.
Bibliografia:
- Styczek I. „Logopedia”. Warszawa 1982. Wyd. PWN.
- Dilling-Ostrowska E. „Rozwój i zaburzenia mowy u dzieci w zależności od stopnia dojrzałości układu nerwowego”[W:] „Zaburzenia mowy u dzieci”, red. Szumska J. Warszawa 1982. Wyd. PZWL.
- Paluch A., Drewniak – Wołosz E. „ Dziecko afatyczne w szkole i przedszkolu”, Gliwice 2017, Wyd. Komlogo,
Opracowała:
Adriana Sikora – Śliż