Jednym z czynników rozwoju ruchowego dziecka jest postępujący proces lateralizacji, czyli inaczej przewagi jednej strony nad drugą podczas ruchowej czynności.
Szczególnie ważną rolę odgrywa specjalizacja i koordynacja ruchów rąk, która polega na tym, że ruchy obu rąk są odmienne, przy czym ręka wiodąca (prawa) wykonuje główną czynność, a ręka podporządkowana zapewnia tylko lepsze warunki pracy prawej ręce – ruchowe tło. Przewaga jednej ręki nad drugą przy jednoczesnej ruchowej ich koordynacji pozwala człowiekowi osiągnąć wysoki stopień sprawności.
Wysoki poziom percepcji i ekonomii ruchów jest osiągalny wówczas, gdy jedna z kończyn dominuje, druga zaś z nią współpracuje oraz, gdy oko i ręka dominują po tej samej stronie ciała. Sprzyja to wytworzeniu się tzw. układu ręka – oko, który jest podstawą koordynacji wzrokowo – ruchowej, a więc wykonywania większości czynności manipulacyjnych i graficznych. W wielu czynnościach niezbędna jest harmonijna współpraca oka, ręki, nogi, czemu sprzyja dominacja narządów po tej sam stronie.
Lateralizacja związana jest z dominowaniem jednej z półkul mózgowych.
U większości ludzi lewa półkula odpowiedzialna jest za:
-
mowę i funkcje językowe (w tym czytanie i pisanie),
-
logikę,
-
rozumowanie
- programowanie motoryczne
Prawa półkula zarządza :
- percepcją przestrzenną,
- umiejętnościami muzycznymi i plastycznymi,
- mimiką, emocjami.
Odpowiedzialność za procesy wzrokowe, słyszenie i umiejętności matematyczne jest podzielona pomiędzy obie półkule.
LEWOOCZNOŚĆ
U osób lewoocznych przeważa aktywność prawej półkuli. Jeśli bardziej aktywna jest prawa półkula, oczy poruszają się w kierunki od prawej do lewej. Stąd wynikają trudności dzieci lewoocznych z zadaniami wymagającymi składania obrazków rozciętych na części po skosach, z różnicowaniem braków na obrazkach, układaniem historyjek obrazkowych. W wieku szkolnym lewooczność skutkuje trudnościami w różnicowaniu liter odwróconych w przestrzeni ( p b d g lub n u w m itd.), co zwalnia tempo czytania. Dziecko lewooczne odczytują znaczenie wyrazu, nie przetwarzają „obrazu wyrazu” co sprawia że odpisują z błędami z tablicy czy książki. Lewooczność warunkuje włączenie prawopółkulowego odbioru informacji według programu przez prawdopodobieństwo, a co za tym idzie uniemożliwia samodzielnego dokonywania korekty.
LEWONOŻNOŚĆ
Lewonożność – może być przyczyną trudności ortograficznych (ma to związek z programem prawej półkuli rozpoznawaniem znaków językowych przez podobieństwo oraz ruchami naprzemiennymi – wolne tempo pisania.
LEWOUSZNOŚĆ
Dominacja ucha lewego – bardzo utrudnia dzieciom nabywanie prawidłowej artykulacji, uczenie się języków obcych czy słuchanie wykładów.
Lewouszność jest przyczyną: nadwrażliwości na hałas i dźwięki niewerbalne, utraty dokładności informacji werbalnych, opóźnionego rozwoju mowy i wad wymowy, trudności z przetwarzaniem nowych słów i prawidłowa artykulacją, trudności z zapamiętaniem sekwencji poleceń, trudności w rozumieniu przekazów językowych w hałasie. W słyszeniu lewousznym dłuższa jest droga, którą pokonuje dźwięk od lewego ucha do prawej półkuli mózgowej. Dzieci słyszące lewousznie narażone są na bloki emocjonalne podczas mówienia, często pomijają sylaby, nie pamiętają tego co było przekazane na lekcji. Łatwiej przyswajają informacje przekazywane emocjonalnie. Słyszenie lewouszne jest często przyczyna niepłynności mówienia – 905 osób jąkających się jest lewousznych.
Każdorazowo stwierdzony brak dominacji stronnej wskazuje na trudności w ustaleniu się lateralizacji. Warto podkreślić negatywny wpływa oburęczności na nabywanie systemu językowego, a potem naukę czytania i pisania.
Oburęczne dzieci przejawiają w swoim zachowaniu:
– trudności koncentracji,
– nadaktywność ruchową (kłopoty z wykonywaniem zadań w jednym miejscu),
– krótki czas zainteresowania jedną zabawką,
– przewaga zabaw manipulacyjnych w stosunku do zabaw w role,
– zabawy na poziomie niższym niż wiek dziecka,
– trudności w osiągnięciu prawidłowej artykulacji głosek,
– problemy z zapamiętywaniem nowych słów,
– opóźniony rozwój mowy,
– kłopoty ze zrozumieniem przekazów słownych w hałasie,
– szybką dekoncentrację podczas słuchania teksów czytanych,
– zaburzenia uczenia się sekwencji ruchów,
– trudności w ubieraniu się i rozbieraniu,
– trudności w wykonywaniu codziennych sekwencji , np. mycie rąk, mycie zębów, nalewanie płynu do kubka,
– kłopoty z zasypianiem.
Dziecko oburęczne uruchamia prawopółkulowe strategie przetwarzania bodźców językowych, a to oznacza:
-
Preferowanie obrazu i dźwięków niewerbalnych,
-
Czasowe „wyłączenie” słuchania mowy,
-
Preferencje do powtarzania piosenek, a nie słów i zwrotów,
-
Wysokie preferencje do powtarzania reklam telewizyjnych,
-
Brak uczenia się nowych słów, zwrotów z mowy otoczenia,
-
Rozumienie z kontekstu,
-
Wyodrębnienie z wypowiedzi otoczenia jedynie słów kluczowych,
-
Trudności z różnicowaniem głosek podobnych,
-
Niechęć do powtarzania nowych słów,
-
Niechęć do słuchania odczytywanych tekstów pisanych,
-
Trudności w rozumieniu pytań,
-
Opóźniony czas samodzielnego stawiania pytań.
Jeśli wszystkie te objawy utrzymują się w czwartym roku życia, mają znaczący wpływ na formowaniu się intelektu dziecka.
ZABURZENIA W NAUCE CZYTANIA I PISANIA
Dzieci, które źle słyszą lub źle widzą napotykają na trudności w nauce pisania i czytania. Jest to najczęściej:
- błędne odtwarzanie liter – dziecko niedokładnie odczytuje i pisze głoski, spółgłoski i samogłoski np. zamiast los czyta las, zamiast sęk czyta sok,
- statyczne odwrócenia liter – dziecko miesza ze sobą litery o podobnych kształtach, a innym położeniu i kierunku / b z d, p z b, u z n, w z m/,
- dynamiczne odwrócenia liter – dziecko przestawia litery, zmienia ich kolejność np. nim=min, 69-96,
- uporczywe opuszczanie lub dodawanie liter
- opuszczanie spółgłosek: wczoraj=czoraj,
- opuszczanie samogłosek: jest=jst
Oprócz tych trudności wspólnych dla nauki czytania i pisania wymienić należy trudności związane z techniką pisania /między innymi/:
- linie o nierównomiernym nacisku i niejednakowym nachyleniu,
- łuki przekształcone w łuki kąty ostre i rozwarte,
- litery wybiegające poza linie,
- nie zachowana właściwa proporcja liter,
- nieprawidłowe połączenia liter ze sobą,
- za duże lub za małe odstępy między literami.
Są to niektóre z przykładów zniekształceń graficznej strony pisma.
W dobie komputerów i Internetu mogą się stawać zbyt błahe, ale jak bardzo mogą utrudnić start dziecka w szkole wie tylko ten, kto odczuł to na przykładzie własnym, własnych dzieci, bądź pracował lub pracuje z uczniami napotykającymi na trudności w nauce czytania i pisania. Ogromnie ważną sprawą jest zrozumienie przez rodziców problemów na jakie napotyka ich dziecko, systematyczna współpraca rodziców-wychowawcy-reedukatora, a także Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, która sprzyja uczniowi.
Opracowała: Barbara Błażejowska
Bibliografia
Jagoda Cieszyńska – Rożek – „Metoda Krakowska wobec zaburzeń rozwoju dzieci”
Jagoda Cieszyńska – „ Wczesna diagnoza i terapia dzieci autystycznych”