ABC prawidłowego rozwoju mowy
W skład aparatu służącego do wytwarzania dźwięków mowy wchodzi narząd oddechowy, fonacyjny (krtań, tchawica), a także artykulacyjny (jama gardłowa, ustna i nosowa).
Budowa narządu artykulacyjnego ma bardzo duże znaczenie dla prawidłowej artykulacji. Przykładami nieprawidłowości przyczyniającymi się do wadliwej artykulacji mogą być:
- zbyt wysoko wysklepione podniebienie,
- rozszczepy podniebienia,
- duże ubytki w uzębieniu,
- wady zgryzu,
- mała ruchomość języka, warg,
- krótkie wędzidełko.
Przyczyn wad wymowy jest dużo, np:
- zaburzenie słuchu fonetycznego – trudności w odróżnianiu podobnych dźwięków mowy , jak
p-b, k-g, t-d; - trudności w oddychaniu przez nos – powodująca nosowanie lub seplenienie międzyzębowe;
- upośledzenie ostrości słuchu, czasem nawet tak małe, że jest niezauważalne przez otoczenie;
- przestawianie dziecka leworęcznego – takim działaniem można przyczynić się do pojawienia się jąkania.
Do nieprawidłowości rozwoju narządów żucia dziecka. tj. szczęk, warg, policzków, języka może dojść już w czasie ciąży, kiedy to matka doznaje urazy zewnętrzne, ma niedobory witamin, stresy, choroby wirusowe (różyczka, grypa).
Etiologia zaburzeń w obrębie narządów artykulacyjnych w 80% powstaje w wyniku nieprawidłowego postępowania z niemowlęciem, głównie przez układanie go w złej pozycji w czasie snu i karmienia, nieprawidłowego połykania, zbyt długiego ssania smoczka i karmienia butelką, podawania pustych smoczków między karmieniami.
Zaleca się dzieciom, które posiadają już uzębienie – jedzenie owoców ze skórą, żucie surowej marchewki, chleba ze skórką, gdyż sprzyja to prawidłowej budowie zgryzu i ćwiczeniu mięśni artykulcyjnych.
Głużenie, tj. wydawanie specyficznych dźwięków (gh, aem, frr, frr) między 2 a 4 miesiącem życia występuje u wszystkich dzieci. Gaworzenie natomiast występuje tylko u dzieci słyszących – jest to wielokrotne powtarzanie dźwięków wydawanych samodzielnie lub zasłyszanych z otoczenia, np. ba, ba, da, ta. Jeżeli do 7 miesiąca dziecko nie gaworzy, konieczna jest konsultacja lekarska. Dzieci głuche głużą, a nie gaworzą.
Charakterystyczne dla dziecka do drugiego roku życia jest dźwiękonaśladownictwo, np hau-hau, miau-miau. Nie należy tego okresu przedłużać, ale stosować pełne nazwy, tj. pies, kot, samochód.
Jeśli zaburzenie mowy nie zostanie skorygowana przed podjęciem nauki szkolnej – istnieje ryzyko, że dziecko będzie źle czytało, źle pisało.
Istotnym dla prawidłowego rozwoju mowy jest rozmowa z dzieckiem już od pierwszych miesięcy życia. Mówimy co robimy, np. kiedy karmimy, ubieramy, zmieniamy dziecku pampersa – dziecko oswaja się z dźwiękiem mowy.
Lepszym rozwiązaniem jest czytać dziecku, opowiadać bajki, wspólnie rozmawiać na ich temat, niż pozostawiać dziecko same przed telewizorem, komputerem czy telefonem. Czytanie dziecku od najwcześniejszych dni życia stymuluje ośrodku mowy w mózgu.
Mówimy do dziecka językiem dorosłych, unikamy zdrobnień i spieszczeń. Należy starać się słuchać co dziecko chce do nas powiedzieć . Dziecko chętnie słuchane -chętne mówi. Nigdy nie należy zawstydzać albo karać za wadliwą wymowę. Oddychanie odgrywa bardo ważną rolę w rozwoju mowy. Poprzez zabawę można uczyć dziecko wdychać powietrze nosem, wydmuchiwać ustami – np dmuchanie piórka, puszczanie baniek mydlanych.
Zalecane są wspólne zabawy językowe – gimnastyka buzi i języka. Można naśladować różne odgłosy – konika- kląskanie, parskanie, pszczółkę- bzzzz, karetkę e-o, itp.
Stawiamy dziecku wymagania adekwatne do jego wieku. Nie można wymagać od 4latka poprawności wymowy głosek: sz, rz, cz, dż, r. Normy rozwojowe przedstawiają się następująco:
- 3 rok życia – dziecko wymawia wszystkie samogłoski i spółgłoski – p, pi, b, bi, m, mi, n, ni, w, wi, f, fi, t, d, n, l, li, ś, ź, ć, dź, j, k, ki, g, gi, ch
- 4 rok życia – dziecko zaczyna wymagiać głoski – s, z, c, dz
- 5-7 rok życia – dziecko wymawia sz, rz, cz, dż, r
Należy uważnie śledzić proces kształcenia i rozwoju mowy swojego dziecka, zwracając uwagę na niepokojące objawy, np: nieprawidłowości w budowie narządów mowy, brak gaworzenia we właściwym okresie, brak mowy u trzyletniego dziecka.
Im wcześniej zgłosimy się do logopedy tym szybciej i skuteczniej będzie można usunąć przyczynę zaburzenia. Ważne jest by zachęcać dziecko do mówiena, nawet jeśli ma zaburzoną mowę.
Terapia logopedyczna najczęściej jest długotrwała i nie polega na samym przychodzeniu do logopedy, wiąże się to również z systematycznym, dokładnym wykonywaniu jego zaleceń w domu.
Opracowała: Marzena Chmielnicka