Dzieci z wadą słuchu dzielą się na dwie grupy w zależności od stopnia ubytku słuchu. Pierwsza grupa to dzieci słabo słyszące ze zdiagnozowanym lekkim i umiarkowanym ubytkiem słuchu. Druga grupa to dzieci niesłyszące ze znacznym i głębokim ubytkiem słuchu. Różne stopnie ubytku słuchu powodują charakterystyczne zaburzenia w rozwoju mowy
i w odbiorze dźwięków, co w konsekwencji może powodować określone trudności szkolne.
Dzieci słabo słyszące.
Lekki stopień ubytku słuchu ( 21- 40 dB) powoduje, że dziecko nie słyszy mowy cichej
i szeptu; nie słyszy mowy w hałaśliwym otoczeniu; ma trudności ze śledzeniem toku lekcji, sprawia wrażenie, że ma trudności ze świadomą koncentracją uwagi ( zwłaszcza na ostatnich lekcjach); ma problemy w różnicowaniu głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych; ma trudności w analizie i syntezie słów, co może powodować problemy w nauce czytania i pisania; popełnia błędy przy pisaniu ze słuchu.
Umiarkowany ubytek słuchu (41 -70 dB) powoduje, że dziecko nie słyszy mowy z dalszej odległości; nie korzysta z rozmów prowadzonych w gwarnym pomieszczeniu; nie słyszy intonacji wypowiedzi; nie rozumie dużej części audycji radiowych i telewizyjnych, nagrań CD .; ma mniejszą wiedzę ogólną; nie nadąża za tokiem lekcji; z trudem korzysta z lekcji prowadzonych metodą pogadanki i dyskusji; ma trudności z rozumieniem pytań i poleceń; ma trudności z właściwą interpretacją wypowiedzi nacechowanych emocjonalnie; ma trudności ze zrozumieniem czytanych, dłuższych tekstów; ma trudności z przyswajaniem abstrakcyjnych pojęć i nowych terminów; popełnia błędy w prawidłowym zapisie wyrazów; popełnia błędy gramatyczne i językowe w wypowiedziach pisemnych; odpowiada ustnie i pisemnie w sposób uproszczony, krótko; może mieć trudności z nauką języka obcego; ma osłabiona pamięć słuchową.
Dzieci niesłyszące.
Znaczny ubytek słuchu (71 -90 dB) powoduje słaby rozwój mowy w zakresie leksykalnym, gramatycznym i artykulacyjnym; dziecko nie zauważa, nie różnicuje, a w związku z tym nie reaguje adekwatnie na dźwięki z otoczenia; mowę odbiera głównie na drodze wzrokowo-słuchowej; nie korzysta z wypowiedzi innych uczniów w klasie; ma bardzo słabą pamięć słuchową; ma ograniczony zasób wiedzy ogólnej oraz słownictwa biernego i czynnego; ma trudności z prawidłowym formułowaniem wypowiedzi pisemnych – robi dużo błędów językowych; rzadko i niechętnie wypowiada się na lekcji; mówi niewyraźnie, co powoduje, że jego wypowiedzi mogą być niezrozumiałe.
Głęboki ubytek słuchu ( 91 dB i więcej) powoduje słaby rozwój mowy we wszystkich jej zakresach – leksykalnym, gramatycznym, artykulacyjnym oraz rozumienia mowy; głos dziecka jest głuchy lub piskliwy, zdarza się wymowa nosowa; często zakłócony jest rytm mowy, melodia, akcent i właściwa intonacja; dziecko odbiera mowę głównie na drodze wzrokowej; ma trudności z komunikowaniem się – często nie jest rozumiane przez otoczenie; ma bardzo ograniczona wiedzę, bo korzysta tylko z zapisu graficznego i odczytywania mowy z ust; ma tendencje do mechanicznego uczenia się na pamięć bez rozumienia treści, odpowiada na pytania odtwarzając wyuczone fragmenty.
Przy interpretacji trudności dziecka w zależności od stopnia ubytku słuchu należy brać pod uwagę problemy opisane przy mniejszych niedosłuchach np. uczeń ze znacznym ubytkiem słuchu ma trudności opisane w lekkim, umiarkowanym i znacznym stopniu uszkodzenia słuchu.
Należy pamiętać, że aparat wspomagający słyszenie nie czyni z ucznia z uszkodzonym słuchem osoby normalnie słyszącej.
Niepowodzenia ucznia z wadą słuchu dotyczą głównie szeroko rozumianej komunikacji werbalnej i przejawiają się w formie następujących trudności:
- w rozumieniu bardziej złożonych poleceń, pytań, treści zadań, stwierdzeń,
- w rozumieniu pojęć abstrakcyjnych (myślenie abstrakcyjne u dziecka z wadą słuchu rozwija się znacznie wolniej),
- w zrozumieniu znaczenia danego słowa w zależności od kontekstu w jakim się ono znajduje,
- w pełnym rozumieniu czytanego tekstu w zależności od ilości występujących w nim pojęć abstrakcyjnych oraz trudniejszych konstrukcji zdaniowych (trudności w rozumieniu lektur oraz wiedzy przedmiotowej zawartej w podręcznikach),
- w rozumieniu mowy tylko na drodze słuchowej,
- w koncentrowaniu uwagi na czas trwania wszystkich lekcji w ciągu dnia (wielozmysłowe śledzenie toku lekcji, które wymaga od dziecka znacznego wysiłku jest bardzo męczące),
- w formułowaniu wypowiedzi ustnych i pisemnych o charakterze wiązanym poprawnych gramatycznie, składniowo i stylistycznie (agramatyczna budowa zdań jest typowym zjawiskiem dla osób niedosłyszących),
- trudności artykulacyjne, które zależą od wielkości ubytku słuchu oraz efektów dotychczasowej rehabilitacji słuchu i mowy,
- w bezbłędnym pisaniu (ograniczone możliwości analizy słuchowej w zależności od typu
i stopnia ubytku słuchu; w pisaniu ze słuchu może nie nadążać za tempem pisania, przekręcać słowa, zmieniać końcówki), - uczeń z wadą słuchu ma ograniczone możliwości korzystania z wielu środków masowego przekazu więc jego zasób informacji może być ograniczony.
W procesie nauczania należy uwzględnić obiektywne ograniczenia wynikające
z dysfunkcji słuchu i w związku z tym starać się o zapewnienie uczniowi optymalnych warunków do percepcji mowy:
– podczas lekcji nie należy stosować elektronicznych nośników dźwięku: filmów z komputera (bez napisów), nagrań audio,
– stosować materiały ilustrujące treść zadań, poleceń,
– zadania z treścią podzielić na mniejsze części i po kolei je rozwiązywać,
– stosować jak najmniej poleceń słownych,
– przy omawianiu materiału zwracać uwagę na ważne, nowe pojęcia i terminy, aby dziecko mogło je zanotować, a potem zapamiętać we właściwy sposób,
– w zależności od przedmiotu stosować wymiennie rozumienie „od szczegółu do ogółu’’ oraz „od ogółu do szczegółu’’
– kontrolować stopień rozumienia omawianego materiału
– zanotować w zeszycie zadania do wykonania w domu
– nowe słownictwo prezentować w formie pisemnej
– powtarzanie omówionych partii materiału i robienie krótkich podsumowań na lekcji, np. co 15 minut.
Ocenianie ucznia z wadą słuchu wymaga znacznej indywidualizacji. Warto dokonać najpierw oceny opisowej, a następnie wyrazić ocenę stopniem. Ułatwi to w pewien sposób dostrzeżenie przyrostu wiedzy i umiejętności ucznia.
Oceniając należy brać pod uwagę:
- rodzaj ubytku słuchu i ewentualne inne dysfunkcje, które często ograniczają możliwości
ucznia, - wysiłek ucznia przejawiający się pracowitością, pilnością i systematycznością,
- błędy artykulacyjne, gramatyczne, przekręcanie wyrazów oraz inne wynikające
z niedosłuchu nie mogą wpływać na ocenę, - w przypadku ustnego odpytywania można oczekiwać odpowiedzi na konkretne, zrozumiałe dla ucznia pytania (należy pamiętać, że uczeń z wadą słuchu
z powodu lęku przed reakcją klasy i nauczyciela unika sytuacji, w których musiałby przyznać się do tego, że nie rozumie mowy innych co może wywoływać
u ucznia stres, niepewność, zahamowanie czy też lęk przed ośmieszeniem), - jeżeli uczeń udzielił złej odpowiedzi lub nie odpowiedział (ustnie lub pisemnie) należy upewnić się czy zrozumiał pytanie zadając je ponownie (sformułować proste pytanie) i dopiero wówczas brak prawidłowej odpowiedzi może oznaczać, że uczeń nie przyswoił danego materiału,
- zadając pytania należy unikać takich, które wymagają odpowiedzi tak lub nie i pamiętać, że uczeń niedosłyszący mimo, że nie zrozumie pytania czy informacji z reguły przytaknie,
- przy ocenie samodzielnych prac pisemnych należy uwzględnić zasób słownictwa, poziom wiadomości, samodzielny wysiłek i wkład pracy z pominięciem błędów spowodowanych niedosłuchem,
- o klasówkach i sprawdzianach uczeń powinien być poinformowany
z wyprzedzeniem, najlepiej w formie pisemnej ponieważ potrzebuje więcej czasu na przyswojenie wiadomości, - ocena negatywna pogłębia bierność i brak wiary we własne możliwości oraz nasila kompleks niepełnosprawności, dlatego też powinna być poprzedzona informacją
o tym, za co ją uczeń otrzymał, w jaki sposób może ją poprawić i kto mu pomoże, - ocena powinna pełnić funkcję rewalidacyjną i wychowawczą, a w mniejszym zakresie dydaktyczną.
Wiedząc, że uczeń z dysfunkcją słuchu wymaga właściwego
i zindywidualizowanego traktowania w procesie dydaktyczno-wychowawczym pożądany jest dobry kontakt nauczyciela ze specjalistami, którzy prowadzą z dzieckiem rehabilitację słuchu i mowy oraz kontakt z rodzicami. Tylko dzięki wcześnie i prawidłowo zastosowanym ćwiczeniom i metodom oraz formom pracy na lekcjach możemy uchronić dziecko przed niepowodzeniami edukacyjnymi i zapewnić mu sukcesy w nauce.
Oprac. Alicja Madej
Materiały źródłowe:
Mój uczeń nie słyszy. Poradnik dla nauczycieli szkół ogólnodostępnych.
Uczeń z wadą słuchu chce zrozumieć świat. Poradnik dla nauczycieli ogólnodostępnych szkół ponadpodstawowych.
Słyszę. Dwumiesięcznik dla osób z problemami słuchu i mowy.