Wszyscy zdajemy sobie sprawę, że wybór szkoły to jedna z ważniejszych decyzji w życiu. Największy wpływ na decyzje uczniów dotyczące wyboru szkoły czy zawodu, mają rodzice oraz tradycje rodzinne. Ogromny wpływ ma również grupa rówieśnicza, znajomi i koledzy. Istotną rolę odgrywają także nauczyciele, którzy swoją postawą mogą zachęcić bądź zniechęcić do wyboru danego zawodu. Nie mniej ważna jest wiedza czerpana z Internetu. Dużą rolę odgrywa sieć szkół w danym regionie, odległość danej placówki od miejsca zamieszkania. Także moda na dany zawód może znacząco przyczynić się do podjęcia takiego, a nie innego wyboru szkoły i zawodu. Zdarza się, że o wyborze decyduje czasami przypadek, media oraz prognozy, jakie możliwości finansowe da ukończenie danej szkoły czy kierunku. Wyniki badań jednoznacznie wskazują na Rodziców jako osoby znaczące, które są autorytetem także w sytuacji kształtowania przyszłej ścieżki edukacyjnej i zawodowej. Należy jednak pamiętać o tym, że poza oddziaływaniem rodziny, szkoły, przyjaciół, czy też przypadku, ważną rolę pełnią tzw. czynniki wewnętrzne, do których możemy zaliczyć:
- zainteresowania,
- predyspozycje,
- zdolności, talent,
- umiejętności,
- temperament,
- cechy charakteru,
- wartości,
- możliwości intelektualne,
- postawy,
- przekonania,
- stan zdrowia.
Co może rodzic, który chce pomóc swojemu dziecku wybrać właściwą dla niego szkołę?
Zaobserwować, jakie czynności chętnie wykonuje córka lub syn, co ich pasjonuje, zajmuje, ciekawi i rozmawiać z nim na ten temat. Przyglądać się temu, w których zajęciach pozalekcyjnych dziecko czuje się najlepiej. Rozmawiać na temat interesujących córkę lub syna przedmiotów szkolnych. rozmowy te mogą być kopalnią wiedzy o potencjale dziecka.
Towarzyszyć dziecku w codziennych obowiązkach – to pozwala na zaobserwowanie przejścia z dziecięcej fazy marzeń, zawodowych fantazji (“będę sławną piosenkarką”) poprzez fazę zainteresowań (“świetnie, gdy mamy matematykę”) do krystalizacji pomysłów na siebie (“interesują mnie samochody – będę mechanikiem samochodowym”).
Rodzice mogą bardzo dużo powiedzieć swojemu dziecku o nim samym. Rodzice są tymi osobami, które na co dzień obserwują dzieci w rozmaitych sytuacjach, w czasie wykonywania różnych zadań. Można powiedzieć, że rola rodzica w rozpoznawaniu możliwości dziecka jest nie do przecenienia. I choć każdy rodzic zna swoje dziecko, to przed dokonywaniem ważnych wyborów i podejmowaniem decyzji o przyszłym zawodzie warto nazwać zainteresowania, zdolności, porozmawiać o wartościach, jakie są dla dziecka ważne.
Na co zwracać uwagę? O czym rozmawiać? Co obserwować?
Zainteresowania
Każdy człowiek ma pewne zainteresowania, choć nie zawsze potrafi je nazwać i o nich mówić. Obserwując dziecko, można zauważyć, że dużo czasu i uwagi poświęca ono, np. niektórym przedmiotom szkolnym, zajęciom pozalekcyjnym czy pozaszkolnym. Zainteresowania mają wpływ na zachowania młodych ludzi. Daje się zauważyć, że uczniowie, którzy interesują się danym tematem, chętniej go zgłębiają i poszerzają wiedzę. Można zaobserwować zależność między ich zainteresowaniami a tym, czego lubią się uczyć.
Często zdarza się również, że nastolatek interesuje się czymś, co nie jest bezpośrednio powiązane z nauką szkolną, np. modą, czy motoryzacją.
Określenie zainteresowań sprzyja identyfikacji młodego człowieka z wybranymi obszarami zawodowymi oraz zachęca do poszukiwań informacji o zawodach charakterystycznych dla danego obszaru.
Zdolności
Zdolność można traktować jako pewną sprawność do wykonywania czynności lub możliwości, dzięki którym człowiek zdobywa wiadomości, umiejętności, sprawności. Najczęściej wyróżnia się zdolności ogólne, do których zalicza się inteligencję, spostrzegawczość, wyobraźnię, zręczność oraz zdolności specjalne, ukierunkowane przedmiotowo, np. językowe, matematyczne, muzyczne, plastyczne, techniczne czy sportowe. Warto o uzdolnieniach rozmawiać z dziećmi, gdyż one kojarzą je głównie z działalnością artystyczną. Takie właśnie przejawy uzdolnień u dzieci można wykorzystać podczas planowania dalszej kariery edukacyjnej.
Umiejętności
Można zastanawiać się nad tym, co dziecko umie robić. Oczywiście trudno tu mówić o umiejętnościach zawodowych, choć zdarzają się uczniowie, którzy mają już pewne umiejętności, bo czymś konkretnie się interesują (np. informatyką, motoryzacją). Często podpatrują osoby wykonujące interesujące ich zawody, spotykają się z nimi i pomagają w wykonywaniu prac, np. naprawa samochodu.
Rodzice mogą zaobserwować u swoich dzieci także inne umiejętności, które zwykło się nazwać kluczowymi. Trudno jest je przyporządkować tylko do jednego ściśle określonego zawodu. Jako przykładowe można wymienić, np. radzenie sobie ze stresem, wyszukiwanie informacji, zarządzanie czasem, planowanie itd.
Wartości
Wartości to podstawowe kryterium w kształtowaniu postaw człowieka w stosunku do wydarzeń, zjawisk, przedmiotów i ludzi. Są źródłem motywacji i osobistych działań w danej dziedzinie, świadomym wyobrażeniem tego, co jest ważne, na zdobyciu czego człowiekowi najbardziej zależy. Nie warto wybierać zawodu pozostającego w sprzeczności z preferowanymi wartościami. O wartościach trzeba rozmawiać, gdyż dzieci rzadko wiążą to zagadnienie z wyborami edukacyjno-zawodowymi. Jeśli np. ktoś ceni sobie niesienie pomocy innym, angażuje się w różne akcje pomocowe, wolontariat, to może to być wskazówka, że w przyszłości wybierze dla siebie profesję z grupy zawodów społecznych. Natomiast jeśli dla kogoś wartością jest niezależność, to raczej nie wybierze zawodu, w którym trzeba podporządkowywać się przełożonym i wykonywać polecenia służbowe.
Temperament
Temperament to zbiór cech charakterystycznych dla danej osoby. Jedni potrafią długo wykonywać monotonne zajęcie, nie odczuwając znużenia, innych po minucie dopada zniecierpliwienie i zniechęcenie. Jedni potrzebują ludzi wokół, inni wolą samotność. Różnice w reagowaniu na te same bodźce związane są właśnie z temperamentem, stąd np. trudno sobie wyobrazić kogoś, kto jest żywiołowy, ekspresyjny, wykonującego pracę laboranta, która wymaga spokoju i długotrwałej koncentracji na zadaniu. Obserwacje w tym zakresie także mogą dostarczyć informacji, które będą przydatne w szukaniu pomysłów na karierę zawodową dziecka.
Cechy charakteru
Słowo charakter oznacza względnie trwałe właściwości postępowania człowieka, w których wyraża się jego stosunek do innych ludzi, do samego siebie, do własnego działania. Cechy charakteru są zauważalne w zachowaniu, działaniu, uczuciach i emocjach, które jesteśmy w stanie kontrolować, wpływać na nie i je kształtować. Planując drogę zawodową, warto je poznać. Do tego można oczywiście zachęcać także dzieci. Przykładowo, jeśli ktoś jest bardzo dokładny, to szybciej odnajdzie się w zawodach wymagających dużej precyzji niż ktoś dla kogo są to cechy zupełnie obce.
Możliwości intelektualne
Analizując potencjał dziecka, gdy rozważamy wybór szkoły ponadpodstawowej i zawodu, warto odpowiedzieć na kilka pytań dotyczących dotychczasowych szkolnych osiągnąć:
- Jak radzi sobie z nauką?
- Jakie ma oceny?
- Jakie ma zasoby wiedzy i umiejętności?
Na powyższe pytania warto poszukiwać odpowiedzi razem z dzieckiem. Można także porozmawiać z wychowawcą klasy, do której uczęszcza.
Stan zdrowia
Jeśli dziecko jest pod opieką jakiejś specjalistycznej poradni, to trzeba zapytać lekarza, czy nie ma przeciwwskazań do wykonywania wybranego przez dziecko zawodu. Nie należy wybierać zawodu, do wykonywania którego uczeń ma przeciwwskazania zdrowotne.
Co warto wiedzieć o zawodach?
Poszukiwanie wiadomości o zawodach jest bardzo ważnym krokiem w procesie podejmowania decyzji edukacyjnych i zawodowych. Ryzykowne jest wybieranie zawodu bez rzetelnej, aktualnej i wyczerpującej informacji o nim.
Jeśli dziecko jest zainteresowane jakimś konkretnym zawodem, to dobrze jest dowiedzieć się o nim jak najwięcej. Jakich informacji szukać? Na co zwrócić uwagę? Przede wszystkim dobrze będzie, jeśli dziecko (rodzic także) dowie się:
- jakie czynności zawodowe wykonuje osoba w danym zawodzie,
- jakie są wymagania wobec osób zainteresowanych określonym zawodem,
- w jakich warunkach wykonuje się pracę w danym zawodzie,
- jakie są przeciwwskazania do pracy w danym zawodzie (kto nie powinien wykonywać tego zawodu głównie ze względu na stan zdrowia),
- jakie trzeba mieć wykształcenie, by zdobyć kwalifikacje zawodowe,
- jakie są możliwości doskonalenia zawodowego, poszerzania zakresu kompetencji w zawodzie, jakie są szanse na znalezienie pracy.
Zdobycie aktualnej, rzetelnej informacji o zawodach to krok do wyboru profesji, która dziecka nie rozczaruje. Jeśli nastolatek wybierze zawód na podstawie wiedzy o sobie i swoich możliwościach, funkcjonujących zawodach oraz rynku pracy, istnieje duża szansa na to, że wybrany zawód okaże się jego pasją. Rozmowy o zawodach można zacząć od rozmów z rodziną i znajomymi albo od poszukania informacji w różnych publikacjach czy Internecie.
Szkoły ponadpodstawowe. Co warto o nich wiedzieć?
Poniżej przedstawione zostały typy szkół, które można wziąć pod uwagę przy wspólnym planowaniu ścieżki edukacyjnej dziecka.
Liceum ogólnokształcące
Jeśli uczeń myśli o zawodzie, który jest dostępny dopiero po studiach wyższych (np. prawnik, lekarz, dziennikarz, farmaceuta, nauczyciel), to wyborem właściwym może być liceum ogólnokształcące. Jest to typ szkoły, którego ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego. Licea ogólnokształcące proponują klasy, w których kilka przedmiotów nauczanych jest w zakresie rozszerzonym. Dlatego ważne jest sprawdzenie już na etapie wyboru szkoły, jakie przedmioty są wymagane na maturze przez szkoły wyższe na kierunkach, które interesują dziecko.
Absolwenci liceów ogólnokształcących po ukończeniu klasy programowo najwyższej uzyskują wykształcenie średnie. Po zdaniu egzaminu maturalnego uzyskują prawo do ubiegania się o przyjęcie na studia wyższe. Pamiętać jednak należy, że po liceum ogólnokształcącym uczeń nie posiada kwalifikacji do wykonywania konkretnego zawodu, by go zdobyć konieczne jest podjęcie dalszej nauki na studiach wyższych, w szkole policealnej lub w ramach kwalifikacyjnych kursów zawodowych.
Technikum
Wybierając technikum, warto pamiętać, że jego ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu po zdaniu egzaminów potwierdzających kwalifikacje w danym zawodzie, a także uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego. Zatem decydując się na wybór tego typu szkoły ponadpodstawowej, uczeń wybiera zawód (np. technik mechanik, technik pojazdów samochodowych) i jednocześnie zdobywa wykształcenie średnie, którego ukoronowaniem jest matura. Ten typ szkoły może być dobry dla tych, którzy marzą o tym, by zdobyć zawód i móc szukać pracy bądź, by mając konkretny zawód, myśleć o studiach. Absolwent technikum może szukać pracy w wyuczonym zawodzie, zdobywać dodatkowe kwalifikacje zawodowe także w szkole policealnej czy poprzez udział w kwalifikacyjnych kursach zawodowych. Może oczywiście łączyć pracę zawodową ze studiami czy w ogóle nauką. Możliwości dalszego rozwoju po ukończeniu technikum jest kilka. Ich wybór zależy od absolwenta, od jego potrzeb i możliwości.
Szkoła Branżowa:
Uczeń wybiera zawód z oferty szkoły ponadpodstawowej.
W zawodach wyodrębniono kwalifikacje. W zależności od zawodu ich liczba jest różna.
W trakcie nauki uczeń zdaje egzaminy zawodowe – jeden, dwa lub trzy – w zależności od liczby kwalifikacji. Po każdym zdanym egzaminie uczeń otrzyma świadectwo kwalifikacyjne. Gdy zda wszystkie egzaminy i ukończy szkołę, otrzyma dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe.
Praktyczna nauka zawodu może odbywać się u pracodawcy, w centrach kształcenia praktycznego lub w warsztatach szkolnych.
Zatem jak pomóc dziecku podjąć trafną, dobrą, racjonalną i odpowiedzialną decyzję? Przede wszystkim:
- słuchać, co dziecko ma do powiedzenia,
- rozważyć z nim wszystkie czynniki, które mogą być kluczowe dla podjęcia decyzji,
- pomóc w przygotowaniu listy możliwych rozwiązań,
- zachęcić dziecko do przeanalizowania “plusów” i “minusów” każdego rozwiązania,
- pomóc dziecku wybrać najlepsze rozwiązanie, a ponadto
- chwalić za aktywność, wspierać, akceptować i po prostu być z dzieckiem.
Rodzice mogą pomagać swoim dzieciom w podejmowaniu decyzji zarazem promując ich autonomię i rozwój osobisty. Dziecko potrzebuje wystarczająco dużo przestrzeni, by ostatecznie to ono było tym, które decyzję podejmie!
Opracowanie:
Alicja Madej