Uczniowie, podobnie jak młodzież i dorośli, chętnie korzystają z Internetu za pośrednictwem urządzeń ekranowych. Internet oprócz tego, że dostarcza wiele możliwości do nauki i rozrywki, stanowi tez dla najmłodszych poważne zagrożenie.
Nadmierne i niewłaściwe użytkowanie Internetu może zakłócać rozwój i zdrowie najmłodszych uczniów ponieważ naraża je na:
- Pogorszenie relacji z innymi dziećmi – dzieci, które nauczyły się, jak poznawać nowych kolegów i koleżanki w Internecie (podczas gier online lub w mediach społecznościowych), mogą mieć trudności z poznawaniem innych, kiedy są offline.
- Treści nieodpowiednie dla wieku – w Internecie można zetknąć się ze szkodliwymi treściami, które zawierają przemoc, wulgarne słownictwo, nienawiść, manipulacje, pornografię czy fałszywe informacje tzw. fake newsy. Treści te źle wpływają na rozwój psychiczny i emocjonalny dzieci.
- Naruszenie prywatności i utratę bezpieczeństwa – korzystanie z Internetu wiąże się z zagrożeniami wynikającymi z udostępnienia ludziom czy firmom osobistych danych. Wiele firm będących właścicielami portali z grami, aplikacji czy mediów społecznościowych gromadzi dużą ilość danych o użytkownikach. Udostępnienie ich naraża dzieci na kontakt z niedostosowanymi do ich wieku treściami, np. reklamowymi. W mediach społecznościowych czy na forach podczas grania w gry online dzieci mogą podawać dane osobowe wierząc w intencje osób, które je o to proszą pod fałszywym pretekstem. Kradzieże danych w Internecie, które nierzadko zdarzają się, narażają dziecko nawet na kontakt z przestępcami.
- Cyberprzemoc – dzieci w Internecie odwiedzając różne strony, czy też grając w gry online, mogą być zastraszane, poniżane lub wykluczane zarówno przez znane im osoby, jak i nieznajomych. Takie przeżycia wywołują stres, lęki, problemy emocjonalne i prowadzą do obniżania poczucia własnej wartości u dzieci.
- Utratę poczucia własnej wartości – w Internecie promuje się fałszywe wzory piękna i style życia, co zachęca od najmłodszych lat do podejmowania prób ich osiągania. Dzieci zaczynają się porównywać z innymi pod względem tego, jak wyglądają, co mają, gdzie jeżdżą na wakacje itp. To może wywoływać przygnębienie, poczucie niższości czy niepewność. Ostatecznie może prowadzić do odczuwania przymusu wyglądania jak inni czy posiadania tego, co oni.
- Problematyczne używanie Internetu – czerpanie przyjemności z tego, czego dostarcza Internet, może wywołać chęć ciągłego bycia online. W rezultacie może dojść do utraty kontroli nad czasem spędzonym przed ekranem, problemów z koncentracja uwagi czy zaburzeń snu. W skrajnej sytuacji może prowadzić do uzależnienia.
Bardzo ważne jest aby rodzice, opiekunowie i wychowawcy uczyli dzieci bezpiecznego i odpowiedzialnego korzystania z różnorodnych portali, aplikacji, gier. Wszystko po to, żeby chronić dzieci przed zagrożeniami i ich skutkami.
Nauka bezpiecznego i odpowiedzialnego korzystania z Internetu powinna obejmować takie zagadnienia jak:
Przestrzeganie ograniczeń wiekowych- należy poinformować dziecko, że może korzystać tylko z tych portali, aplikacji czy gier, których regulamin na to pozwala. Przykładowo z większości mediów społecznościowych dzieciom wolno korzystać powyżej 12 roku życia, każda z gier komputerowych, w tym online, ma ograniczenia wiekowe.
Ochrona prywatności-należy poinformować dziecko, że ze względów bezpieczeństwa nie może przekazywać pewnych informacji o sobie i rodzinie w Internecie. Chodzi o bezwzględny zakaz podawania takich danych osobowych jak: adres zamieszkania, numer telefonu, adres email czy dane szkolne (do jakiej szkoły uczęszcza). Poza tym dziecku nie wolno akceptować zaproszeń od osób, których nie zna osobiście. Należy wyjaśnić dziecku, dlaczego konieczne jest uzgadnianie z rodzicami/opiekunami które zdjęcia można umieścić w sieci.
Ustalanie limitu czasowego- należy ustalić wspólnie z dzieckiem, kiedy i ile czasu będzie mogło korzystać z urządzenia ekranowego.
Bezpieczne zakładanie kont- należy przekazać dziecku wiedzę o tym jak zabezpieczać swoje konta użytkownika. Nauczyć dziecko tworzenia silnych i niepowtarzalnych haseł do swoich kont. Zachęcać do regularnej zmiany haseł i poinformować o bezwzględnym zakazie ich udostępniania innym osobom.
Rozpoznawanie nieprawdziwych informacji-warto nauczyć dziecko sprawdzania wiarygodnych informacji, by nie przesyłało do innych fałszywych treści.
Kontrolowanie treści-należy nauczyć dziecko rozpoznawania nieodpowiednich treści takich jak przemoc, manipulacje czy inne. Przekazać mu, żeby koniecznie informowało dorosłego o pojawieniu się treści szkodliwych, np. w postaci wyskakujących okienek, które zablokowało.
Zgłaszanie niewłaściwych zachowań – należy zachęcić dziecko, by zgłaszało rodzicowi/opiekunowi czy zaufanemu dorosłemu niepokojące je zachowania innych użytkowników w Internecie. Szczególnie takich jak przemoc czy nękanie innych w sieci.
Rozwaga w Internecie-należy omówić z dzieckiem zasady dotyczące odpowiedniego zachowania w sieci, takie jak: bycie ostrożnym w kontaktach online, niebranie udziału w niewłaściwych dyskusjach, konfliktach i bycie kulturalnym wobec innych użytkowników. Warto by dziecko utrwaliło sobie, że wszystko co w sieci umieszcza, zostawia w niej cyfrowy ślad.
Co może robić rodzic/opiekun żeby korzystanie z urządzeń ekranowych sprzyjało zdrowiu i rozwojowi najmłodszych uczniów?
Oto kilka wskazówek dla rodziców/opiekunów i innych dorosłych, którzy chcą pomóc dziecku w używaniu urządzeń ekranowych w sposób sprzyjający jego zdrowiu fizycznemu, rozwojowi emocjonalnemu i psychicznemu oraz nauce:
- Wspólne ustalanie zrozumiałych dla dziecka zasad-określanie czasu spędzanego przed ekranem urządzenia, ustalenie kiedy i gdzie można korzystać z urządzeń oraz jakie treści są dozwolone. Wyjaśnienie, które zasady dotyczą wyłącznie dziecka i dlaczego, a które mają charakter rodzinny. Umówienie się na wzajemne rozmawianie o bezpiecznym i odpowiedzialnym użytkowaniu urządzeń ekranowych.
- Wspólne korzystanie-zaangażowanie się w życie cyfrowe dziecka, np. oglądanie z nim jego ulubionych filmów, bajek, granie w gry, rozwiązywanie zagadek czy czytanie elektronicznych książek.
- Wybieranie odpowiednich do wieku treści-poszukiwanie ciekawych treści do nauki dla dziecka w wieku od 7 do 10 lat i zapewnienie mu dostępu do aplikacji, gier i programów wspierających rozwój. Używanie urządzeń ekranowych do udziału przez dziecko w zajęciach on zainteresowanie inne, takich jak kursy językowe, lekcje muzyki itp.
- Zainteresowanie aktywnościami online dziecka– rozmowa z dzieckiem o tym, co lubi robić w Internecie, o tym, co widziało i czego doświadczyło online. Odpowiadanie na pytania dotyczące świata cyfrowego. Rozwiewanie wątpliwości na temat zagrożeń i problemów związanych z używaniem urządzeń ekranowych.
- Zachęcanie do aktywności fizycznej – organizowanie wspólnych spacerów, zabaw na świeżym powietrzu, proponowanie tańca lub uprawiania sportu dla utrzymywania zdrowia i ograniczania bezruchu związanego z przesiadywaniem przed ekranem.
- Rozwijanie umiejętności cyfrowych – zachęcanie dziecka do udziału w zajęciach, które pomogą rozwijać jego umiejętności cyfrowe, takie jak: używanie programów do pisania, liczenia czy rysowania.
- Dawanie dobrego przykładu-korzystanie samemu z urządzeń ekranowych w odpowiedzialny i zdrowy sposób, by być przykładem dla swojego dziecka. Przestrzeganie wspólnie ustalonych zasad rodzinnych i stanie na ich straży. Ważne by ograniczyć czas spędzany przez siebie online, skracać rozmowy telefoniczne czy przeglądanie mediów społecznościowych. Wszystko po to, by wydłużyć czas spędzany z dzieckiem bez ekranów.
- Rozwijanie krytycznego myślenia-zachęcanie dziecka do zadawania pytań i szukania na nie odpowiedzi. Uczenie dziecka, jak sprawdzać informacje, żeby umieć odróżniać fałszywe od prawdziwych. Wspierać dziecko w rozwiązywaniu problemów i podejmowaniu decyzji. Zachęcać je do zastanawiania się nad skutkami swoich działań.
Urządzenia ekranowe powinny być używane tak, by sprzyjały zdrowiu i rozwojowi dziecka. Ważne, by dzieci nabyły przekonania, ze to praktyczne urządzenia, dzięki którym mogą się uczyć czegoś nowego, zdobywać informacje, rozwijać zainteresowania czy współpracować z innymi. By tak się stało, rodzice/opiekunowie powinni się do tego przygotować. Istotne jest, by zastanowić się, kiedy dziecko może dostać takie urządzenie jak tablet czy smart fon na własność. Moment, w którym to nastąpi, powinien zależeć od tego, czy rodzice/opiekunowie nawiązali bliską więź z dzieckiem, dzięki której wzbudzili w nim ciekawość świata, pomogli rozwinąć umiejętności aktywnego spędzania czasu wolnego i rozwijania zainteresowań w „świecie offline „. Jeśli dziecko nie będzie potrafiło spędzać interesująco czasu poza ekranem urządzenia, to „świat cyfrowy” będzie zawsze dla niego bardziej atrakcyjny. Wówczas aktywność z ulubionym urządzeniem zacznie zastępować inne ważne dla zdrowia i rozwoju czynności i będzie wyłącznie prostą rozrywką. Jednak, żeby tak się nie stało, trzeba nauczyć dzieci i siebie znajdowania równowagi między korzystaniem z urządzeń z byciem offline.
Niezwykle ważne jest, aby wyjaśnić dziecku, z jakich powodów należy przestrzegać określonych zasad higieny cyfrowej. Zrozumienie przez dziecko, z jakich powodów należy przestrzegać określonych zasad higieny cyfrowej. Zrozumienie przez dziecko, że ograniczenia są wyrazem troski dorosłych o jego zdrowie i rozwój, może pomóc mu w ich zaakceptowaniu i przestrzeganiu.
Mariola Mola-pedagog