DYSPRAKSJA ROZWOJOWA

CO TOJEST DYSPRAKSJA?
JAKIE ZACHOWANIA WSKAZUJĄ NA DYSPRAKSJĘ U PRZEDSZKOLAKÓW?

Dyspraksja rozwojowa, to problem planowania motorycznego, który pojawia się we wczesnym dzieciństwie i rzutuje na dalszy rozwój człowieka w tej dziedzinie. Jest zewnętrzną, fizyczną manifestacją w odbiorze i przetwarzaniu danych zmysłowych przez mózg. Dyspraksja utrudnia organizację bodźców dotykowych, przedsionkowych i proproceptywnych.

Dzieci z dyspraksją prezentują duże opóźnienia w zakresie samoobsługi: trudności z nauką zapinania i odpinania guzików, suwaków, wiązania sznurowadeł, ubierania i rozbierania się, posługiwania się sztućcami itp. Trudno im zbudować taki plan działania. Utrudnione jest również przechowywanie w pamięci takiego planu, by móc go użyć po modyfikacji do wykonania podobnych czynności w przyszłości. Deficyty w planowaniu ruchu będące źródłem dyspraksji dotyczą zarówno motoryki dużej jak i małej. Tak więc, zaburzenia somatosensoryczne związane z różnicowaniem percepcji dotykowej utrudniają naukę nowych zadań ruchowych np. cięcia nożyczkami, wiązania sznurowadeł. Zaburzenia procesów czuciowych charakteryzują się tym, że nie są dostatecznie zróżnicowane (jak po zastrzyku znieczulającym) lub przeciwnie, wrażliwość na dotyk jest nadmierna, powodująca dyskomfort i niepokój w kontakcie ze zwykłymi, codziennymi bodźcami czuciowymi.

OTO PRZYKLADY TAKICH ZACHOWAŃ:

• Dziecko nie potrafi samo sobie zorganizować zabawy
• Nie wie jak obchodzić się z zabawkami i często je niszczy
• Chce przyłączyć się do innych dzieci na placu zabaw ale nie potrafi wspinać się, huśtać, zjeżdżać na zjeżdżalni
• Lubi być bujane lecz samo nie potrafi wprawić w ruch np.konika na biegunach
• Ma duże trudności podczas ubierania się i zaczyna mieć ataki złości, gdy jest proszone o zrobienie tego
• Ma opóźnienie w rozwoju mowy lub problemy w artykulacji
• Czasem jest nadmiernie aktywne i nie czuje niebezpieczeństwa
• Nie chce brać udziału w zabawach grupowych angażujących motorykę dużą
• Słabiej rysuje niż pozostałe dzieci
• Jest niezgrabne ruchowo
• Rozwój umysłowy tych dzieci jest prawidłowy, a środowisko, w którym codziennie przebywa dostarcza różnorodnych okazji stymulujących rozwój zdolności motorycznych.

Wyniki badań dr J. Ayres twórczyni teorii integracji sensorycznej wskazują, że dyspraksja jest ściśle związana z nieprawidłowym przetwarzaniem bodźców somatosensorycznych, zwłaszcza bodźców dotykowych i przedsionkowych. Ayres uważała, że praksja jest funkcją obejmującą procesy tworzenia wyobrażenia /jak można współdziałać z otoczeniem/, organizowania programu działań i wreszcie czynnej realizacji zadania zgodnie z określonym planem. Aby rozpoznać zaburzenia dyspraktyczne należy poddać ocenie dwie podstawowe funkcje: przetwarzanie informacji sensorycznych i planowanie motoryczne. Zaleca się obserwację dziecka w pomieszczeniu wyposażonym w sprzęt terapeutyczny, który dostarcza różnorodnych doświadczeń sensorycznych i motorycznych. Obserwacji podlega spontaniczna zabawa dziecka jak również reakcje w ustrukturyzowanych sytuacjach.

PRZETWARZANIE BODŹCÓW DOTYKOWYCH.

W zakresie przetwarzania bodźców dotykowych należy zauważyć:

• Czy dziecko poszukuje lub unika pewnych doświadczeń dotykowych?
• Czy prezentuje objawy obronności dotykowej?
• Czy potrafi znaleźć małą zabawkę w pojemniku wypełnionym ryżem lub fasolą?
• Czy reaguje i w jaki sposób na podmuch powietrza na kark?
• Czy reaguje na inne delikatne bodźce dotykowe takie jak pocieranie wacikiem po dłoni czy przedramieniu?
• Gdy przewróci się lub lekko skaleczy, czy rozpacza, czy raczej tego nie zauważa?
• Czy rysuje człowieka raczej adekwatnie do wieku?
• Czy lubi siedzieć w grupie, czy raczej z boku?
• Czy lubi baraszkować, przepychać się, popychać, mocno ściskać?
• Czy lubi lepić w plastelinie, czy raczej nie lubi brudzić sobie rąk?
• Czy w czasie zabawy w ,,zaczarowany woreczek” potrafi rozpoznać przez dotyk jakie rzeczy znajdują się w woreczku?

PRZETWARZANIE BODŹCÓW PROPRIOCEPTYWNYCH jest trudniejsze do ceny z powodu nakładających się oddziaływań funkcji przedsionkowych, które należy wziąć pod uwagę podczas interpretowania wyników obserwacji. Obserwujemy:

• Czy dziecko zwykle przyjmuje pozycje ciała, w których stawy znajdują się w skrajnych końcach zakresu ruchu (np. siad W)?
• Czy dziecko siedząc na huśtawce potrafi przyjąć automatycznie pozycję tułowia zapewniającą optymalną stabilność?
• Czy siadając na czymś, przechodząc pod lub nad przeszkodą jest wystarczająco pewne, jak daleko podnieść lub opuścić części ciała?
• Czy często lubi się zderzać z innymi dziećmi?
• Czy potyka się częściej niż inne dzieci?
• Czy lubi coś gryźć lub żuć?
• Czy lubi skakać?

PRZETWARZANIE BODŹCÓW PRZEDSIONKOWYCH

Doświadczenie kliniczne wskazuje, że przeciętne przedszkolaki reagują z wyraźnym zadowoleniem na wrażenia przedsionkowe dostarczane na sprzęcie podwieszonym i przyrządach do wspinania. Należy więc rozważyć:

• Czy unika wspinania się i innych aktywności dużej motoryki?
• Czy lubi długo się huśtać?
• Czy lubi kręcić się na karuzeli?
• Czy często się przewraca?
• Czy ma dobrą równowagę podczas biegania, chodzenia, wspinania?
• Czy po potknięciu się wyciąga ręce przewracając się, czy raczej jest poobijane?
• Czy potrafi wchodzić na pochylnię, pagórek, jak daje sobie z tym radę?

DRUGI PROCES KTÓRY NALEŻY PRZEANALIZOWAĆ TO MECHANIZM PLANOWANIA MOTORYCZNEGO.
Problemy z dyspraksją wiążą się z pomysłem, planem i wykonaniem zadania. Trudno ocenić pierwszy z nich ponieważ nie ma obiektywnych testów badających w jaki sposób dziecko tworzy pomysł działania, jak sobie wyobraża współdziałanie z otoczeniem, w wykonaniu zadania – ocena ma charakter czysto dedukcyjny. Jednym z najlepszych sposobów oceny tego mechanizmu jest obserwacja, w jaki sposób dziecko bawi się zabawkami i używa sprzętu terapeutycznego. Ważne jest by zwrócić uwagę, co dziecko robi z nową zabawką lub nowym, nieznanym sprzętem, którego nigdy wcześniej nie widziało.

Należy zwrócić uwagę, czy dziecko przewiduje możliwość jeżdżenia, huśtania lub wspinania na różne sposoby. Czy jego aktywność jest ukierunkowana na osiąganie celu? Jeśli obserwujemy przypadkowe próby wykorzystania różnych elementów sprzętu do zabawy to wskazuje na trudności .

Ważne by zaobserwować:

• Czy pojawiają się reakcje agresywne w odpowiedzi na trudności podczas zabawy nową zabawką?
• Czy wykonuje pojedynczą czynność wielokrotnie, bez namysłu, np. wbieganie i zbieganie z pochylni?
• Czy potrafi z kilku elementów tworzyć jedną całość, czy ma pomysły jak to zrobić np. namiot z koca?

Niektóre z dzieci sprawiają wrażenie, że mają pomysł co można z robić z różnych elementów i nawet są wstanie wyrazić werbalnie, co trzeba zrobić ale nie potrafią efektywnie, czynnie wykonać tego zadania.

Czasem, trudno odróżnić specyficzny problem w planowaniu motorycznym od problemu tworzenia pomysłu.

Należy jednak pamiętać, że zwykle dziecko które ma problemy z pomysłem zabawy czy wykonania zadania będzie miało również słabe planowanie motoryczne, ponieważ nie rozumie istoty działania które ma wykonać.

Można pomóc dziecku w wyobrażeniu jak wykonać zadanie, poprzez wskazanie by zobaczyło jak inne dziecko wykonuje dane zadanie. Jeżeli problem jest ograniczony do tworzenia pomysłu, dziecko będzie potrafiło odpowiednio naśladować. Jeśli jednak ma kłopoty w tworzeniu pomysłu i trudności w organizowaniu czynności, nawet gdy udziela mu się słownych instrukcji i demonstruje wykonanie czynności nie potrafi dobrze i sprawnie wykonać zadania. Ponadto, może mieć kłopoty z generalizowaniem planu wykonania zadania w jednych okolicznościach na inne np. kiedy już nauczy się budować np. namiot z koca miotły i dwóch krzeseł, a potem będzie miało do dyspozycji pudełka, a zamiast miotły nieco dłuższy kij – nie będzie umiało zbudować namiotu. To znaczy, że może zaplanować i wykonać określone zadanie w jednej sytuacji, lecz gdy ma wykonać podobne zadanie w innej sytuacji już nie potrafi zorganizować odpowiednich czynności. To samo dotyczyć będzie nowych umiejętności ruchowych np. nauki jazdy na rowerze. Nauczy się jeździć na żółtym rowerze, ale zmiana roweru na większy spowoduje, że dziecko musi uczyć się od początku jazdy na nowym rowerze.
Tu pomocny będzie terapeuta integracji sensorycznej, który pomoże określić czy dany problem wchodzi w zakres zaburzeń sfery planowania motorycznego a więc dyspraksji, czy jest tylko lżejszą formą zaburzeń posturalnych.

Opracowała: Iwona Górka, Terapeuta SI

11-09-2018