Czym jest nauka, uczenie się? Jeśli zapytamy uczniów z czym kojarzą te słowa, z całą pewnością usłyszymy odpowiedzi: szkoła, pisanie, czytanie, sprawdzian, notatki, ale także przymus, nuda, strata czasu… Co zrobić, aby uczenie się stało się dla nich wartością, a nie przykrym obowiązkiem? Jak sprawić, aby ten czas nie był stracony, a efektywny i satysfakcjonujący? Przede wszystkim najpierw należy przyjrzeć się zjawisku uczenia się zarówno samodzielnego, jak również pobieranego w szkole.
Mimo wielu badań dotyczących skutecznego uczenia się, podkreślających wartość metod aktywnych, angażujących ucznia w poszukiwanie odpowiedzi i rozwiązywanie problemów, często w szkołach nadal dominującymi sposobami przekazywania wiedzy są metody podające. Ograniczają one możliwości ucznia do samodzielnego poszukiwania, rozwijania, analizowania pod wodzą nauczyciela, sprawiając tym samym, że zmniejsza się także poziom jego motywacji. Jednak zmiany w tym zakresie nie są tylko od niego zależne. Mimo to stosując właściwe metody i techniki samodzielnego uczenia się, może mieć on wpływ na przyswajane wiadomości, swój rozwój, a także jakość i tempo uczenia się. Jak to zrobić? Najprościej jest wyeliminować błędy popełniane w trakcie tego procesu, a także zastosować zasady ułatwiające efektywną naukę. Jest bowiem wiele czynników mających wpływ na proces uczenia się. Jedne z nich dotyczą organizacji tego procesu, inne sposobów i technik. Warto przyjrzeć się im wszystkim.
Jeśli chodzi o czynniki związane z organizacją procesu uczenia się dotyczą one zarówno miejsca, czasu jak i osoby uczącej się, a właściwie jej szeroko rozumianej kondycji. Miejsce do nauki powinno być przyjemne i spokojne, wolne od rozpraszaczy. Co to znaczy? Tylko tyle, że nie powinno być przepełnione przedmiotami odwracającymi uwagę, a nie że powinno być idealnie uporządkowane. Nie każdy bowiem dobrze czuje się w pedantycznej przestrzeni. Warto jednak zadbać o to, aby telefon został w innym pomieszczeniu lub chociaż w szufladzie, aby nie odwracał uwagi powiadomieniami, żeby w tle nie chodził telewizor, a domownicy nie prowadzili rozmów. Nie oznacza to potrzeby zupełnej ciszy, niektóre osoby lepiej uczą się przy muzyce, jednak tutaj warto zwrócić uwagę na jej rodzaj. Miejsce do nauki nie musi być przy biurku czy stole. Niektórzy rzeczywiście dobrze czują się ucząc w taki sposób, ale równie dobre może okazać się siedzenie na łóżku, podłodze czy chodzenie po pokoju. Tutaj każdy musi sprawdzić sam, co najbardziej mu odpowiada. To samo dotyczy czasu nauki: czy lepszy jest poranek, a może wieczór lub popołudnie? Nie ma uniwersalnej pory, zależy ona od indywidualnych preferencji.
Bardzo niedoceniana w procesie uczenia się i zapamiętywania, a niezmiernie ważna jest szeroko rozumiana kondycja ucznia, zarówno fizyczna jak i psychiczna. Organizm zmęczony, niewyspany, czy źle odżywiony nie jest w stanie efektywnie przyswajać nowych wiadomości. Dlatego tak ważne jest, aby młodzi ludzie zwracali uwagę na jakość swojego snu, aktywnego odpoczynku, sport, właściwe odżywianie. Jednak poza dobrą kondycją fizyczną niemniej istotne jest samopoczucie i dobrostan psychiczny. W dzisiejszym świecie nie bez znaczenia jest poziom stresu jakiego doświadczają uczniowie, zarówno w związku z sytuacją na świecie jak również z sytuacjami społecznymi w grupie rówieśniczej i sposobami radzenia sobie z nimi. Poczucie bezpieczeństwa, zaspokojenie potrzeb niższego rzędu, nastrój, zaburzenia psychiczne wszystko to ma wpływ również na gotowość ucznia do przyswajania wiedzy.
W następnej kolejności na uwagę zasługują czynniki związane z samym uczeniem się, czyli umiejętności, metody i techniki, z których korzysta uczeń, aby przyswoić nowe wiadomości. W tej materii uczniowie również popełniają błędy, z których wiele utrwalonych jest przez lata nauki szkolnej. Pierwszym z nich jest niewłaściwe nastawienie do nauki, polegające na niedostrzeganiu swoich możliwości lub umniejszaniu im. Wiara w to, że można się czegoś nauczyć i odnieść sukces podnosi motywację i zmienia nastawienie do całego procesu, a to już tak zwana połowa sukcesu. Warto tutaj przypomnieć sobie i młodym ludziom, ilu rzeczy w swoim życiu już się nauczyli i że nie zawsze od razu odnosili sukces, ale ćwicząc i utrwalając w końcu się udawało, dali radę, umieją. Chociażby jeździć na rowerze, obsługiwać komputer, czytać czy pisać.
Kolejnym często popełnianym błędem jest uczenie się na pamięć rzeczy, które można zrozumieć. Warto zachęcić ucznia, aby poświęcił trochę czasu, aby wyjaśnić mechanizmy rządzące danym zjawiskiem, poznał jego szerszy kontekst. Nic nie istnieje samo i im więcej powiązań i zależności uczeń odnajdzie, w stosunku do danej informacji, w życiu codziennym, innych działach nauki, na innych przedmiotach, tym lepiej zapamięta poznawane treści. Podobnie rzecz ma się z przywoływaniem z pamięci. Poznając zagadnienie z różnych perspektyw często do niego wracamy, przypominamy sobie jego założenia, cechy i tym samym utrwalamy je, osadzany w odpowiednim miejscu w naszej wiedzy.
Uczeń próbując opanować nowo poznany materiał najczęściej wielokrotnie go czyta, aż zapamięta. To błąd. Wielokrotne czytanie tego samego tekstu, sprowadza się bowiem do czytania mechanicznego. Aby ułatwić sobie zrozumienie i zapamiętanie informacji np. z tekstu, należy z nim cokolwiek zrobić. Już samo podkreślenie ważniejszych słów lub wynotowanie ich na marginesie sprawia, że zmuszamy nasz mózg i zmysły do skupienia i wysiłku, co z kolei ułatwia zapamiętywanie. Najlepszym natomiast sposobem jest robienie swoich odręcznych notatek. Zapisanie własnymi słowami informacji, przełożenie ich na tabelę, wykres czy mapę myśli sprawia, że łączymy ze sobą różne elementy, odnosimy je do już znanych faktów, opracowujemy, przywołujemy z pamięci, jednym słowem robimy wszystko co ułatwia zapamiętywanie, znacznie podnosząc szanse na sukces edukacyjny.
Aby jeszcze te szanse zwiększyć, trzeba uczniów nauczyć planowania nauki i powtórek, właściwej organizacji czasu i dzielenia nauki na etapy. Najważniejsze zasady w tym obszarze dotyczą przeplatania ze sobą treści np. ścisłych i humanistycznych, przyrodniczych i językowych, aby nie znudzić naszego mózgu jednorodną tematyką. Trzeba także umiejętnie zaplanować przerwy w nauce. Efektywność nie jest możliwa w żadnym zadaniu jeśli wykonujemy je wiele godzin bez wytchnienia. Najpierw przerwy krótsze, po dłuższym czasie pracy, a później proporcje te zmieniamy- dłuższe przerwy, częściej. Ponadto materiał który musimy opanować warto dzielić na mniejsze części, etapy i planować jego powtórki, tak aby najpierw opanować podstawy, a następnie rozszerzać je na różne kierunki, związane z różnymi dziedzinami. Mając do nauczenia się na przykład 100 słówek, łatwiej będzie to zrobić dzieląc je na partie np. po 25 i jeszcze tematycznie. Nie przytłacza nas wtedy nadmiar i nie tracimy motywacji do działania. Warto także stosować techniki ułatwiające zapamiętywanie tzw. mnemotechniki, których można nauczyć się i z powodzeniem je stosować do nauki z różnych dziedzin.
Na koniec zasada uczenia się stara jak świat: regularność. Systematyczne uczenie się i powtarzanie, nie zostawianie nauki na ostatnią chwilę sprawia, że wiedza się utrwala, systematyzuje, łączy między sobą. Im więcej takich połączeń i powtórek, tym zapamiętywanie i uczenie się jest łatwiejsze i ma trwalsze efekty. Dodatkowo lepsza organizacja czasu, planowanie nauki, dzielenie jej na etapy sprawia, że czasu na inne rzeczy – pasje, zainteresowania, odpoczynek- też mamy więcej. Dlatego warto.
Pamiętajmy i przypominajmy uczniom o tym, że warto poświęcić trochę czasu i dobrze zorganizować sobie uczenie się, po to aby za jakiś czas robić to szybciej, łatwiej, przyjemniej i bardziej efektywnie. Jest to możliwe dzięki zindywidualizowanemu podejściu do siebie w tym procesie. Ucząc się w przyjaznym otoczeniu, korzystając z technik które nam odpowiadają i do nas pasują, możemy sprawić, że nauka przestanie być dla nas przykrym obowiązkiem, a stanie się możliwością i szansą, że nie będzie to czas stracony a zyskany.
Na skróty – rady dotyczące efektywnego uczenia się
Od czego zacząć?
- ważne i trudne (niektórzy mówią: ważne i pilne), później łatwe i mechanicznie wykonywane
- najmniej lubiane na początku
Przerwy:
- pierwsza przerwa po dłuższym czasie pracy, a kolejne już częściej
- na początku uczenia się przerwy krótsze, później dłuższe
- jeśli materiał jest trudniejszy, więcej przerw
Przeplatanie:
- planowanie uczenia się naprzemiennie: różnych przedmiotów, zagadnień lepiej znanych i mniej znanych, różnych form pracy – pisemnych i ustnych
Notowanie:
- stosowanie wyróżników wzrokowych: kolor, podkreślenia, podświetlenia, wyraźne znaki, różna wielkość liter, symbole graficzne, wykresy, ramki, skojarzenia, humor.
Wykorzystanie lekcji i wiedzy nauczyciela, ponieważ na lekcji odbywa się:
- wyjaśnienie trudniejszych zagadnień
- pokazanie sposobów na zapamiętanie czy rozwiązanie
- dokonanie pierwszej segregacji treści ze wskazaniem tych ważnych i mniej ważnych,
- nauczenie się czytania podstawy programowej – różni się znacznie od podręcznika!
Wykorzystanie wszystkich zmysłów poprzez:
- muzykę i rytm
- ruch i dotyk
- obraz, kolor
- uczucia
- działania.
Opracowała: Sabina Malik