Integracja sensoryczna jest zdolnością do odczuwania i organizowania informacji i bodźców dopływających z otoczenia do organizmu, obejmuje wiele układów; jednym z nich jest układ dotykowy.
Poznawanie świata przez dotyk rozpoczyna się od pierwszych chwil po narodzinach dziecka jest podstawą rozwoju emocjonalnego dziecka. Nadwrażliwość dotykowa objawia się nadmiernym reagowaniem lub obronnością na określone bodźce dotykowe. Może występować w obrębie całego ciała lub tylko w pewnych jego częściach. Dziecko z nadwrażliwością dotykową nie lubi dotyku lub odczuwa go jako negatywne doznanie i często go unika. Już w okresie niemowlęcym zmysł dotyku jest podstawowym źródłem odbierania informacji z otaczającego środowiska. Dotykając przedmiotów paluszkami lub biorąc je do ust niemowlaki poznają kształty, faktury, rozwijają umiejętności manualne i wrażliwość oralną. Dotyk dostarcza również informacji, dzięki którym prawidłowo kształtują się u dziecka schemat i świadomość własnego ciała oraz orientacja w przestrzeni. Nadwrażliwość dotykowa może objawiać się w różnych sytuacjach i miejscach ciała (stopy, dłonie, tułów, głowa).
Charakterystyczne objawy nadwrażliwości dotykowej:
- niechęć do zakładania niektórych ubrań, dziecko jest niespokojne, gdy dotyka lub zakłada określone ubrania, preferuje tylko wybrane materiały
- nie lubi zabaw manualnych – malowania palcami, zabaw z plasteliną, w piaskownicy, rysowania (mogą wystąpić trudności z chwytaniem kredki, nożyczek, łyżki)
- unika dotykania powierzchni szorstkich lub miękkich oraz nierównych krawędzi zabawek
- reaguje krzykiem lub zdenerwowaniem, gdy ma brudne ręce
- nie lubi kąpieli a także wycierania ręcznikiem
- nie lubi mycia zębów, smarowania twarzy kremem
- dziecko może mało raczkować unikając dłoni w kontakcie z podłożem
- może reagować płaczem na powiew wiatru na mokrym ciele (w przypadku dużej nadwrażliwości)
- nie lubi mycia głowy, czesania, obcinania włosów, pielęgnacji paznokci
- jest niespokojne w zatłoczonych miejscach, unika zabaw ruchowych
- nie lubi chodzić boso, szczególnie po trawie, piasku, zdarza się że chodzi na palcach
- często nie toleruje delikatnego dotyku natomiast może poszukiwać mocniejszych wrażeń dotykowych
- w obrębie jamy ustnej już podczas ssania piersi lub butelki pojawiła się nadwrażliwość dziecko może mieć trudności z opanowaniem tych czynności
- w okresie dzieciństwa pojawiają się problemy z gryzieniem, unikanie pokarmów o określonej konsystencji i fakturze (szczególnie zup), może pojawić się dławienie i wymioty przy rozszerzaniu diety, a także wybiórcza dieta.
Do momentu gdy nie postawimy dziecku diagnozy i nie poprawimy modulacji dotykowej dziecka przeprowadzając specjalistyczny masaż wg instrukcji terapeuty możemy starać się łagodzić objawy nadwrażliwości dotykowej u dziecka.
Propozycje usprawniania układu dotykowego:
- domowy masaż nóg, dłoni, pleców np. gąbką dotyk mocniejszy jest na początku lepiej tolerowany aniżeli delikatny. Ważne aby podczas masażu stosować różne, zmienne rodzaje ruchów (głaskanie, opukiwanie, ściskanie) początkowo dziecko samo może wykonywać masaż na nas bądź ulubionej zabawce,
- starajmy się wyselekcjonować bodźce, następnie stopniowo zwiększać ich liczbę,
- zadbajmy o komfort dziecka jeśli nie toleruje pewnych materiałów czy ubrań, postarać się o dostosowanie ich do preferencji dziecka
- zadbać o to, by dziecko nie doświadczało niespodziewanego dotyku, uprzedzać je przed rozpoczęciem zabawy czy danej czynności
- stopniowo zachęcać dziecko do zabaw z wykorzystaniem różnych mas, dać dziecku czas na zaakceptowanie zabawy stopniowo
- wprowadzać stopniowo zabawy manualne, wykorzystując różne materiały i faktury (groch, ryż, piasek, makaron), które można przesypywać, wybierać, układać
- wprowadzać stymulację termiczną (kostki lodu i np. ciepła łyżka)
- dotykamy z zamkniętymi oczami różnych przedmiotów ukrytych w pudle np. (piłka, ściereczka, papierek po cukierku, pomarańcza)
- zabawy z pianką do golenia (rysujemy na roztartej na tacy piance wzory, obrazki) możemy dodać barwniki spożywcze
- robienie kul z papieru, folii spożywczej, chusteczki, gazety
- wodzenie palcem po tacy z wysypanym ryżem lub kaszą
- szukanie ukrytych przedmiotów w pojemniku z kaszą – wskazywanie miejsca dotyku z pomocą wzroku
- domino dotykowe(szukanie dwóch takich samych kawałków materiału)
- wspólne zrobienie maty sensorycznej (układamy różne materiały, struktury)
Opracowała: Barbara Błażejowska