Uzależnienie do niedawna kojarzyło się przede wszystkim z zażywaniem substancji psychoaktywnych. W obecnym czasie coraz częściej mamy do czynienia z uzależnieniami behawioralnymi, zwanymi także czynnościowymi. Uzależnienie behawioralne polega na kompulsywnym wykonywaniu określonej czynności w celu osiągnięcia pożądanego stanu emocjonalnego (przyjemności, ulgi, euforii, zredukowania wewnętrznego napięcia, złego samopoczucia). Do uzależnień behawioralnych można zaliczyć praktycznie wszystko – uzależnienie od zakupów, jedzenia, hazardu, telefonu komórkowego, komputera, środków masowego przekazu i innych. Poniższy artykuł traktuje o fonoholizmie – czyli o zaburzeniu behawioralnym w postaci nałogowego używania telefonu komórkowego.
Kiedy istnieje problem?
Współcześnie telefon komórkowy jest nieodłącznym narzędziem, które towarzyszy człowiekowi w jego codziennym funkcjonowaniu. Niewątpliwie istnieje szereg korzyści płynących z posiadania oraz korzystania z telefonu komórkowego, które z pewnością każdy potrafi wymienić. Warto jednak pamiętać o możliwych zagrożeniach wynikających z nieodpowiedniego korzystania z telefonu komórkowego, w szczególności przez dzieci i młodzież. Zjawisko uzależnienia od telefonu nie występuje w żadnej z międzynarodowych klasyfikacji zaburzeń psychicznych, co przekłada się na brak jasno zdefiniowanych kryteriów diagnostycznych. Pomimo tego w powszechnym obiegu stosuje się powyższy termin, a co piąty uczeń uważa się za osobę uzależnioną od telefonu. W celu weryfikacji takiego rozpoznania warto przyjrzeć się trzem obszarom zachowań, które należy zaobserwować, by zdiagnozować problem. Są to określone zachowania użytkowników, odczucia psychiczne towarzyszące (nie)używaniu telefonu oraz negatywne skutki z tym związane.
Osoba, która nadużywa telefonu komórkowego:
-
Nie rozstaje się z telefonem, bierze go zawsze i wszędzie ze sobą (do toalety, na dwór, z psem na spacer, na spotkanie z przyjaciółmi);
-
Czeka, aż ktoś do niej napisze, zadzwoni, skomentuje wpis. Szybko odpisuje na otrzymane wiadomości i komentuje wpisy innych osób;
-
Stara się mieć telefon zawsze w zasięgu ręki;
-
Bardzo często używa telefonu w ciągu dnia, robi selfie, jest bardzo aktywna na różnych portalach społecznościowych;
-
W towarzystwie uchodzi za osobę, która zawsze ma ze sobą telefon;
-
Kładzie się z telefonem do łóżka, korzysta z niego zanim zaśnie i zaraz po przebudzeniu. Sprawdza wiadomości, e-mail, informacje, przegląda portale społecznościowe. Zdarza się, że budzi się w nocy i używa telefonu;
-
Nie wyobraża sobie życia bez telefonu. Zawsze wraca do domu, gdy zapomni go ze sobą wziąć;
-
Odczuwa niepokój i rozdrażnienie, kiedy nie może korzystać z telefonu komórkowego, np. gdy ma rozładowaną baterię, nie ma zasięgu, ktoś nie pozwala z niego korzystać;
-
Korzysta z telefonu komórkowego w miejscach i sytuacjach, w których nie powinno się tego robić (np. podczas przechodzenia przez jezdnię, prowadzenia samochodu);
-
Realizuje inne czynności z telefonem w ręku (np. podczas spożywania posiłków, mycia zębów)
-
Nałogowo sięga po telefon, ciągle go odblokowuje, sprawdza, często nie wiedząc, czemu to robi.
Negatywne skutki nadużywanie telefonu komórkowego
Korzystanie z telefonu komórkowego w sposób nałogowy może prowadzić do negatywnych konsekwencji w każdym z obszarów rozwoju człowieka, tj. fizjologicznym, psychologicznym oraz społecznym.
Fizjologiczne konsekwencje nałogowego korzystania z telefonu komórkowego:
-
bóle głowy, klatki piersiowej, nadgarstka (tzw. zespół cieśni nadgarstka),
-
zmiany w kręgosłupie,
-
bóle ramion, przedramion, dłoni,
na skutek przewlekłego przeciążenia układu mięśniowo-stawowego oraz niskiej ogólnej aktywności ruchowej,
-
kłopoty ze wzrokiem,
-
problemy żołądkowe,
-
zawroty głowy,
-
zespół przewlekłego zmęczenia.
Psychologiczne konsekwencje nałogowego korzystania z telefonu komórkowego:
-
niska samoocena,
-
poczucie braku wpływu na otaczający świat,
-
poczucie samotności,
-
nadmierne rozproszenie i dekoncentracja,
-
przeciążenie informacyjne,
-
poczucie zagrożenia, stany lękowe charakterystyczne dla stanu odstawienia, np. niepokój, obniżenie nastroju.
Społeczne konsekwencje nałogowego korzystania z telefonu komórkowego:
-
zaniedbywanie obowiązków bądź dotychczasowych zainteresowań,
-
ograniczenie kontaktów społecznych oraz brak umiejętności nawiązywania relacji interpersonalnych,
-
zanik więzi rodzinnych,
-
nieumiejętność właściwego gospodarowania własnym czasem wolnym.
Pomimo tego, że termin „fonohlizm” nie istnieje jako zaburzenie w oficjalnych klasyfikacjach chorób (ICD, DSM), trudno powiedzieć, że problem realnie nie istnieje. Warto podkreślić, że jeśli dzieci i młodzież nadużywają telefonów komórkowych, to jest to skutkiem konkretnych czynników. Pamiętajmy o tym, że to nie media cyfrowe są złe. Oceniać jako dobre albo złe możemy nasze nawyki w zakresie ich używania. Ocenie podlegać mogą także nasze cyfrowe kompetencje, które mogą być niskie bądź wysokie. Właściwe bądź niewłaściwe mogą być intencje, w jakich wykorzystujemy nowe technologie. I jeszcze jedna kwestia – zdawać by się mogła najważniejsza – to nie sam telefon komórkowy nas uzależnia, ale to, co on nam oferuje i jak na to reagujemy.
Bibliografia:
-
Ogińska-Bulik, N. (2014). Uzależnienia behawioralne – czym są i skąd się biorą? Świat problemów, 2 (263).
-
Lelonek-Kuleta, B. (2013). Uzależnienie od czynności – zdefiniowanie pojęcia, specyfika problemu oraz kierunki diagnozy. Pobrano z: https://www.narkomania.org.pl/czytelnia/uzaleznienie-od-czynnosci-zdefiniowanie-pojecia-specyfika-problemu-oraz-kierunki-diagnozy/ Dnia (2019, 10, 12).
-
Dębski, M. (2019). Fonoholizm – nadużywanie smartfonów przez dzieci. Najważniejsze symptomy. pobrano z: https://portal.librus.pl/szkola/artykuly/fonoholizm-naduzywanie-smartfonow-przez-dzieci-najwazniejsze-symptomy Dnia (2019, 10, 12).
-
Dębski, M. (2017). Nałogowe korzystanie z telefonów komórkowych. Szczegółowa charakterystyka zjawiska fonoholizmu w Polsce. Raport z badań – skrót. Gdynia: Fundacja Dbam o Mój Z@sięg.
-
Barabas, M. (2018). Fonoholizm zagrożeniem dla rozwoju dzieci i młodzieży. Edukacja – Technika – Informatyka, 2, (24), 92-97.
-
Belcer, A., Wojnarowska, A. (2014). Fonoholizm – nowe uzależnienie młodzieży. W: B. Skwarek, E. Wulbach, I. Lewicka (red.), Patologie i uzależnienia (wybrane problemy teorii i prakytyki) (s. 39-48). Warszawa: Studio Poligraficzne Edytorka.
Opracowała
Aleksandra Kustra