,, odpuszczam
nie mam siły
nie mogę na siebie spojrzeć
więc odpuszczam
znikam
niczym mgła rano
znikam…”
Ola, 13 lat
Nie bez powodu rozpoczynam ten artykuł fragmentem wiersza autorstwa jednej z podopiecznych poradni. Choć pracuję z młodzieżą już wiele lat, zawsze poruszają mnie problemy tak młodych osób, często zdumiewa mnie ich dojrzałość, smuci odbierający im radość pesymistyczny obraz świata. W naszej poradnianej praktyce coraz częściej mamy do czynienia z młodymi ludzmi cierpiącymi z powodu stanów depresyjnych. Zdarza się, że ich obniżony nastrój utrzymuje się od dłuższego czasu, a trudności emocjonalne i adaptacyjne nasilają się do tego stopnia, że nastolatek przestaje radzić sobie z nauką, nawiązywaniem relacji , funkcjonowaniem w środowisku rodzinnym i szkolnym. Dorośli często bagatelizują nastroje dorastających dzieci, tłumacząc ich problemy burzliwymi zmianami okresu dojrzewania, zakładając, że z czasem ,, samo dziecku przejdzie”, bo przecież, jakie ono może mieć powody do smutku czy rozpaczy… Niestety, najczęściej ,, samo’’ nie przechodzi ,a młody człowiek wymaga leczenia i terapii.
Rozpoznania depresji dokonuje lekarz psychiatra. W poradni psycholodzy stawiają wstępną diagnozę psychologiczną, opierając się na wywiadzie z rodzicami, rozmowie z dzieckiem, analizie przeprowadzonych badań psychologicznych. Oceniając stan psychiczny nastolatka zwracamy uwagę na te jego zachowania, które mogą wskazywać na obecność zaburzeń depresyjnych. Objawy depresji u młodych osób nie różnią się znacząco od tych obserwowanych u dorosłych, wywołują podobne trudności w codziennym funkcjonowaniu i znacząco ograniczają możliwości adaptacyjne nastolatka. Do objawów tych zaliczamy miedzy innymi:
-
codziennie odczuwane uczucie przygnębienia lub rozdrażnienia,
-
wyraźne zmniejszenie aktywności, utrata zainteresowań, utrata odczuwania przyjemności z dawniej ulubionych zajęć,
-
znaczący brak apetytu lub nadmierny apetyt, utrata wagi lub jej znaczny wzrost,
-
bezsenność lub nadmierna senność,
-
pobudzenie lub spowolnienie psychoruchowe,
-
ciągłe zmęczenie, brak energii,
-
poczucie beznadziei, nieadekwatne poczucie winy lub krzywdy,
-
niską samoocenę,
-
problemy z kojarzeniem, myśleniem, koncentracją,
-
dolegliwości somatyczne- bóle głowy, mięśni, żołądka, nerwobóle,
-
powracające myśli o śmierci i samobójstwie, okaleczanie się.
Powyższa lista wskazuje na podstawowe obszary aktywności młodego człowieka i oczywiście nie uwzględnia indywidualnych, charakterystycznych dla danej osoby symptomów. Zawsze jednak powinno się zwracać uwagę na istotne zmiany w dotychczasowym funkcjonowaniu nastolatka, które mogą sugerować, że potrzebuje on pomocy. W szkole takim sygnałem może być pogorszenie się wyników w nauce, zmiana w zachowaniu – najczęściej izolowanie się, unikanie kontaktów rówieśniczych, opuszczanie lekcji, spadek aktywności poznawczej. Doświadczane wówczas przez ucznia porażki edukacyjne dodatkowo obniżają jego samoocenę, potęgują poczucie niewydolności i braku kompetencji. Uczeń z depresją często nie dociera do szkoły, zaczyna się spóźniać, zwłaszcza na pierwsze lekcje. Jest to dosyć charakterystyczny sygnał związany z obniżonym nastrojem, wynikający z zaburzenia snu, braku energii, męczliwości. Unikanie lekcji jest też sposobem na ograniczenie kontaktów z rówieśnikami, które dla osoby depresyjnej stają się zbyt obciążające.
Z terapeutycznych doświadczeń pracowników poradni wynika, iż młode osoby- głównie dziewczęta- częściej niż w poprzednich latach- przejawiają zachowania autodestrukcyjne, zwłaszcza samouszkadzanie się. Jest to zjawisko charakterystyczne dla depresji w okresie adolescencji, kiedy właśnie impulsywność, słaba kontrola emocji i drażliwość skłania do podejmowania prób samobójczych, okaleczania się, podejmowania ryzykownych działań. Wśród osób objętych psychologiczna pomocą w poradni są zarówno te ze zdiagnozowaną depresją, jak i takie, u których stwierdzono zaburzenia nastroju o charakterze dystymii. Objawia się ona mniejszym nasileniem obniżonego nastroju, ale trwającym od dłuższego czasu. Zdarza się, że nastolatek uskarża się na tego typu objawy nawet przez parę lat i dopiero wówczas, kiedy zupełnie nie radzi sobie w codziennym funkcjonowaniu, szuka pomocy u specjalistów.
Rodzice dzieci cierpiących na zaburzenia depresyjne pytają zazwyczaj o to, jakie są przyczyny tej choroby, zwłaszcza wtedy, kiedy w historii dziecka i rodziny nie można znaleźć żadnych traumatycznych przeżyć uzasadniających zaburzenie. Należy pamiętać, że wystąpienie u dziecka emocjonalnych problemów związane jest nie tylko z konkretnymi traumatycznymi wydarzeniami i stresującymi sytuacjami, ale także z typem i funkcjonowaniem układu nerwowego, czynnikami genetycznymi, warunkami wychowawczymi. Wywiad przeprowadzany z rodzicami i z dzieckiem oraz konsultacja z lekarzem pozwala terapeucie określić prawdopodobną etiologię zaburzenia. W przypadku depresji u dzieci i adolescentów skuteczne są oddziaływania psychoterapeutyczne –indywidualne bądź grupowe. Jeżeli mamy do czynienia z nasilonymi objawami depresji, niezbędne jest włączenie farmakoterapii. Jest to kolejny temat wywołujący obawy i opór rodziców. Jako psycholog pracujący z nastolatkiem często muszę ich przekonywać o konieczności podjęcia leczenia psychiatrycznego oraz stosowania zaleconych przez specjalistę leków, które odpowiednio dobrane, nie będą miały niepożądanego działania, przeciwnie- zwiększą skuteczność terapii.
W Miejskiej Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej w Krośnie dzieci i młodzież z obniżonym nastrojem i depresją może otrzymać pomoc w formie terapii psychologicznej i psychoterapii. Prowadzimy także porady i konsultacje dla uczniów, ich rodzin i wychowawców. Leczący się uczniowie z nasilonymi zaburzeniami depresyjnymi mogą ubiegać się o wydanie stosownych opinii bądź orzeczeń, określających odpowiednie dla nich warunki edukacyjne.
Przez ostatnie parę miesięcy media nagłaśniały temat niedostatecznej opieki psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży. Niestety, w naszym regionie, podobnie jak w całym kraju, dostęp do lekarzy psychiatrów dziecięcych, psychoterapeutów, ośrodków specjalistycznych jest ograniczony. Tym bardziej, jako dorośli- rodzice, wychowawcy, nauczyciele- musimy nauczyć się wspierania dzieci, dostrzegania ich problemów, budowania zaufania i otwartości w relacjach z nimi. Nie bagatelizujmy wysyłanych przez nastolatków sygnałów, wskazujących na obniżenie nastroju. Nie udzielajmy rad w stylu:,, ogarnij się ‘’, czy ,,weź się w garść’’. Depresja jest chorobą i trzeba ją leczyć. Im prędzej podejmiemy stosowną terapię, tym skuteczniejsze będzie jej oddziaływanie.
Bibliografia
Hammen C. Depresja, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2006.
Radziwiłłowicz W. Depresja u dzieci i młodzieży, Impuls Oficyna Wydawnicza 2010
Opracowanie
Urszula Ostafil
Psycholog MPP-P w Krośnie