Pomoc dla przedszkoli

I. POMOC DLA PRZEDSZKOLI
II. MATERIAŁY I OPRACOWANIA Z ZAKRESU WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO

• PROBLEMY ADAPTACYJNE DZIECI ROZPOCZYNAJĄCYCH UCZĘSZCZANIE DO PRZEDSZKOLA
• PROBLEMY ADAPTACYJNE DZIECI

 

I. POMOC DLA PRZEDSZKOLI

1. Diagnoza psychologiczno-pedagogiczna dzieci w wieku przedszkolnym, badanie poziomu dojrzałości szkolnej (w tym określanie lateralizacji) , diagnozowanie problemów adaptacyjnych.
2. Przeprowadzanie profilaktycznego programu badań przesiewowych dzieci realizujących obowiązkowe przygotowanie przedszkolne na terenie placówek przedszkolnych. Diagnozowanie sytuacji wychowawczych w celu rozwiązywania problemów wychowawczych oraz wspieranie rozwoju dziecka.
3. Porady i konsultacje po przeprowadzonych badaniach przesiewowych w przedszkolu.
4. Porady i konsultacje dla rodziców i wychowawców dzieci przedszkolnych w ramach punktu konsultacyjnego na terenie poradni i placówek przedszkolnych. Wspieranie rodziców i nauczycieli w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i dydaktycznych.
5. Prowadzenie zajęć grupowych rozwijających poznawcze i społeczne kompetencje dziecka.
6. Wsparcie merytoryczne nauczycieli przedszkoli, prowadzenie warsztatów, szkoleń, udział w radach pedagogicznych. Prowadzenie działalności informacyjno-doradczej dla nauczycieli, wychowawców i rodziców dzieci sprawiających kłopoty edukacyjne i wychowawcze.
7. Współpraca z przedszkolami przy opracowywaniu i realizowaniu indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych.
8. Propagowanie wśród rodziców i nauczycieli wiedzy psychologiczno-pedagogicznej, udostępnianie literatury, materiałów do ćwiczeń z dziećmi.
9. Prowadzenie terapii psychologicznej i zajęć korekcyjno – kompensacyjnych.

Po przeprowadzonych badaniach wydajemy:
a) opinie w sprawach związanych z kształceniem i wychowaniem dzieci,
b) informacje o wynikach diagnozy przeprowadzonej w poradni,
c) orzeczenia:
– o potrzebie kształcenia specjalnego,
– o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych,
– o potrzebie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci.

 

 

II. MATERIAŁY I OPRACOWANIA Z ZAKRESU WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO

PROBLEMY ADAPTACYJNE DZIECI ROZPOCZYNAJĄCYCH UCZĘSZCZANIE DO PRZEDSZKOLA

Prawidłowy rozwój społeczny dziecka, powiązany ściśle z jego rozwojem emocjonalno – uczuciowym, kształtuje się już niewątpliwie pod wpływem środowiska rodzinnego. Dziecko, którego potrzeby są zaspokajane, które wychowywane jest w zgodnej rodzinie, w atmosferze rodzinnego zrozumienia i poszanowania praw członków rodziny, zachowuje równowagę emocjonalno – uczuciową, a otaczający świat nie jest dla niego ani zagrażający, ani też nie jest mu podporządkowany.

Jak wiadomo, są dzieci, które niechętnie idą do przedszkola i takie, które oczekują tego momentu z niecierpliwością. Jest to w pewnym tylko stopniu uzależnione od wieku, w którym dziecko rozpoczyna „staż” przedszkolny. Zdarza się, że starsze dziecko idąc po raz pierwszy do przedszkola napotyka większe trudności we włączeniu się w normalny tok zajęć i w kontakty z rówieśnikami niż dziecko 3 – letnie. Również reakcje dzieci w momencie pierwszego rozstania z rodzicami bywają różnorodne i nie zawsze zgodne z pierwotnym nastawieniem dziecka do przedszkola. Są dzieci które stawiają nawet opór lub są smutne, lecz na widok grupy rówieśników i zupełnie nowej atrakcyjnej sytuacji zapominają o troskach i czują się bardzo dobrze; inne natomiast, które oczekiwały tego dnia z zaciekawieniem, w ostatniej chwili chętnie by uciekły, płaczą przy rozstaniu z matką i stają się prawdziwie nieszczęśliwe. Ten pierwszy dzień, a nawet najbliższe dwa tygodnie, nie są prognostyczne dla dalszego przystosowania się do przedszkola, gdyż u każdego dziecka tempo procesu adaptacji może być różne.

O nieprzystosowaniu dziecka do przedszkola możemy mówić wtedy gdy: obserwujemy utrwalony sposób reagowania i zachowania się dziecka świadczący
o jego złym samopoczuciu i różniący się od zachowania w domu (ogólne obniżenie nastroju, płaczliwość lub niepokój ruchowy i ogólne podniecenie),rodzaj i nasilenie aktywności dziecka nie odpowiada społecznym lub zadaniowym sytuacjom, jakie występują w przedszkolu (brak lub nieprawidłowe kontakty z rówieśnikami, ograniczenie się do kontaktów z dorosłymi, nie podejmowanie zadań, brak samodzielności itp.), zachowanie dziecka na terenie domu ulega niekorzystnym zmianom lub pojawiają się reakcje o charakterze wegetatywnym (kaprysy, agresja, zaburzenia snu, moczenie itp.).

Można wyodrębnić cztery typy dzieci nieprzystosowanych:

I typ – to dzieci pozornie przystosowane, bardzo grzeczne, podporządkowane, zachęcane przez nauczycielkę biorą udział w zajęciach, ale przy tym wybitnie nieśmiałe, milczące lub małomówne, przejawiające wzmożoną lękliwość „paraliżującą” ich działanie; samorzutnie nie nawiązują kontaktów zarówno z dziećmi, jak i nauczycielami.

II typ – to dzieci, które charakteryzują się ogólnie obniżonym nastrojem, nasiloną drażliwością i płaczliwością. Nie nawiązują kontaktów z dziećmi, natomiast chętnie szukają kontaktu z dorosłymi. W przedszkolu wykazują brak łaknienia i trudności w zasypianiu.

III typ – to dzieci nawiązujące nieprawidłowe kontakty z rówieśnikami, wykazujące agresywność, nie umiejące dostosować się do norm w zabawach. Większość z nich wykazuje wzmożoną ruchliwość oraz znaczną reaktywność emocjonalną, wyrażającą się w postaci wybuchów złości.

IV typ – to dzieci „zbuntowane”; o swojej niechęci do przedszkola mówią wprost,
a negatywną postawę podkreślają nieangażowaniem się w zabawy i zajęcia.
Są niezadowolone, rozżalone (lecz nie płaczą), niechętnie odnoszą się do rówieśników.

Wśród wielu czynników ważnym elementem są postawy rodziców wobec dziecka. Maria Ziemska – „Postawy rodzicielskie i ich znaczenie przy psychoterapii dziecka” podkreśla, że postawa koncentracji na dziecku przybierająca formę nadmiernej opiekuńczości, przy jednoczesnym uleganiu dziecku, może powodować trudności w przystosowaniu do norm przyjętych w grupie społecznej, jaką jest przedszkole.
Natomiast nadmierna koncentracja na dziecku, połączona z dużymi wymaganiami może wykształcić w dziecku reakcje lękowe, brak pewności siebie.
Drugim rodzajem wadliwej postawy rodzicielskiej jest nadmierny dystans uczuciowy ujawniający się bądź w postaci braku więzi emocjonalnej między chłodnymi uczuciowo rodzicami a dzieckiem, bądź w odrzuceniu dziecka, z braku zainteresowania nim. W obu przypadkach dziecko nie czuje się ani kochane, ani bezpieczne, nie znajdując w domu akceptacji może obawiać się, że nie zostanie zaakceptowane również poza domem.
Trudności w przystosowaniu się dziecka do przedszkola, przedłużające się w czasie
i nie wykazujące tendencji do zanikania lub zmniejszania się, powinny niepokoić
i wywoływać refleksje nauczyciela nie tylko na temat wychowania w rodzinie, ale również podjętych kroków wychowawczych w przedszkolu.
Każde z omówionych poprzednio zachowań dziecka świadczy
o zaburzeniach w sferze emocjonalno – uczuciowej, gdy nie jest stanem przejściowym.
Nieprzeciwdziałanie im w porę prowadzi z reguły do zakłóceń w rozwoju społecznym i do nieprawidłowego kształtowania się osobowości. Nieprzystosowanie 3 – letniego dziecka do przedszkola o takim nasileniu, jak wcześniej mówiłam nie jest zjawiskiem zbyt powszechnym. Najczęściej większość dzieci, które z trudem adoptowały się w najmłodszej grupie przedszkolnej z biegiem czasu przystosowują się do życia przedszkolnego. Są jednak dzieci, które przez cały okres pobytu w przedszkolu czują się źle, mają trudności
w kontaktach z dziećmi i dorosłymi, wykazują bierność w zajęciach wymagających współdziałania z rówieśnikami.

Opracowanie:
Mariola Mola
Pedagog MPP-P

 

PROBLEMY ADAPTACYJNE DZIECI

Charakterystyka braku zdolności adaptacyjnych

Zdolności adaptacyjne są zbiorem norm, mających na celu przeżycie w określonym środowisku społecznym. Brak zdolności adaptacyjnych może dotyczyć trzech sfer życia: osobistej, społecznej i szkolnej. Brak zdolności adaptacyjnych charakteryzuje się alienacją, bądź ograniczonymi relacjami z pozostałymi członkami grupy. Obejmuje dwa czynniki: alienacje dysocjacyjną oraz wycofywanie.

Alienacja dysocjacyjna dotyczy sfery osobistej, uniemożliwiając zaakceptowanie rzeczywistości jako takiej. W przypadku wycofania pojawia się rezygnacja lub brak satysfakcji osobistej, a także niskie poczucie wartości oraz strach (niepewność) . Brak osobistych zdolności adaptacyjnych uniemożliwia lub przynajmniej utrudnia w znacznym stopniu utrzymywanie relacji społecznych. Obejmuje dwa czynniki: brak samokontroli społecznej i restrykcję społeczną.

Brak samokontroli społecznej wyraża się pogardzaniem innymi oraz ustalonymi normami społecznymi. Restrykcja społeczna ogranicza relację społeczną bądź powoduje zwątpienie i brak zaufania (nieufność).

Brak zdolności adaptacyjnej wypływa z braku poczucia satysfakcji oraz zachowania niezgodnego z normami obowiązującymi w szkole i w przedszkolu. Pojawia się wówczas nieprzystosowanie, niezdyscyplinowanie, jak również negacja zajęć, całego systemu, więc także nauczycieli i szkoły.

 Brak szkolnych czy przedszkolnych zdolności adaptacyjnych ściśle wiąże się z brakiem adaptacyjnych zdolności osobistych oraz społecznych.
 Brak osobistych zdolności adaptacyjnych wiąże się z brakiem zdolności adaptacji społecznej w sferze związanej z brakiem samokontroli społecznej,
a zwłaszcza konfliktu z uznanymi normami.

Według Hernandeza (1983) najważniejsze aspekty tego zjawiska to: niepewność (brak poczucia własnej wartości oraz strach) i nieufność.

Przyczyny braku zdolności adaptacyjnych

1. Brak satysfakcji w życiu rodzinnym

Dzieci, które nie czują się usatysfakcjonowane życiem rodzinnym mają skłonności
do zaniżania swego poczucia własnej wartości, popadanie we frustracje bądź przejawianie agresji, oraz umacnianie zachowań destrukcyjnych w grupie.

2. Lęk kierujący dziećmi impulsywnymi

Lęk, który kieruje dziećmi impulsywnymi, może stawiać procesowi adaptacji barierę nie
do pokonania. Stojąc przed problemem wybierają błędne rozwiązanie, pogłębiając poczucie klęski, ono z kolei wzmaga lęk, który prowadzi do kolejnego złego wyboru, poczucie klęski znów wzrasta i tak w nieskończoność.
3. Poczucie klęski w walce z problemem

Poczucie klęski w walce z problemem pociąga za sobą frustrację, napięcie, skłonność
do chorób oraz próby rozładowania tego napięcia poprzez czyny irracjonalne.

4. Niezadowolenie rodziców spowodowane problemami w ich osobistych związkach

Jeśli rodzicom /bądź nauczycielowi/ związki osobiste lub praca nie przynoszą satysfakcji, odrzucenie wywołane tą sytuacją może być przeniesione na dziecko, prowokując zachowanie ambiwalentne. Tacy rodzice niewiele mogą zaoferować swoim dzieciom, ponieważ sami potrzebują pomocy i wsparcia.

5. Interakcja matka – dziecko /nauczyciel – uczeń/.

Matka jest zazwyczaj najważniejszą osobą w życiu dziecka. Sposób postępowania matki wpływa na dziecko i na odwrót. Podobne zjawisko zachodzi w relacji nauczyciel – uczeń.

6. Rodzina dysfunkcyjna

Dysfunkcja dziecka wiąże się z dysfunkcją rodzinną. Zachowania dezadaptacyjne rodziców zwiększają znacznie ryzyko wystąpienia tych samych zachowań u ich dzieci. Petterseon (1982) podkreśla interesujące, a zarazem kontrowersyjne zjawisko: rodzice są bardziej skłonni do nagradzania (wzmacniania) zachowania niepożądanego za pomocą wzmożonej uwagi i akceptacji, a jednocześnie ignorują lub wywołują negatywne konsekwencje
w przypadku zachowania pozytywnego.

7. Sposoby, jakimi rodzina rozwiązuje swoje problemy

Rozwiązywanie problemów w rodzinie może przebiegać za pomocą dialogu lub poprzez narzucanie swojej woli. Jeśli rodzina rozwiązuje swoje konflikty pokojowo oraz przez dialog, dziecko uczy się łagodzić konflikty w podobny sposób. Rodzice mogą być uwikłani
w nierozwiązane konflikty, w niezdrowe relacje z własnymi dziećmi. Tłumione w ten sposób negatywne uczucia mogą być przenoszone nieświadomie na dzieci.

8. Negatywne opinie rodziców na temat szkoły – utrudniają dziecku zaadoptowanie się do rzeczywistości szkolnej.

Sposoby postępowania

1. Kryteria poprzedzające interwencję

Interwencja nauczyciela powinna zawierać trzy cele: zapobiegać, ułatwiać, pomagać. Kryteria, które według Worella i Nelsona determinują użyteczność interwencji:

 czy zachowaniu dziecka w szkole i przedszkolu towarzyszy niepokój?
 czy niepokoje dziecka wywołują zachowania zastępcze, utrudniające kontakty bądź niosące ze sobą odrzucenie innych?
 czy w zachowaniu dziecka w przedszkolnej lub szkolnej społeczności pojawiają się zaburzenia?

Nauczyciel powinien pracować z dzieckiem nad sferą konkretnych ku temu pojęć,
aby nauczyć je obyczajów, wzorców, zachowań i systemów wartości. Drogą ku temu
są strategie poznawcze, normy, poznawanie obyczajów społecznych oraz rozwiązywanie problemów.

Zachowanie określone jako antyadaptacyjne należy zmienić w następujących przypadkach:

 gdy zachowanie to pojawia się z dużą częstotliwością,
 gdy może zaszkodzić dziecku (z jego strony bądź ze strony środowiska),
 gdy uniemożliwia adaptację dziecka lub jego późniejszy rozwój.

2. Strategie poznawcze

 rozpoznać, co należy robić,
 kiedy i w jakim celu należy używać danej strategii.

3. Normy

Normy są wzorcami postaw, które wpływają na zachowanie i umożliwiają adaptację podmiotu w jego środowisku. Normy wywierają nacisk na osobowość, odzwierciedlają się
w integracji społecznej i osobistej dziecka. Posiadają walor edukacyjny, ponieważ skłaniają dziecko do postawy typu „musieć – być”. Winny być proste, jasne i łatwe do zastosowanie.

4. Uczenie postaw społecznych

Postawy społeczne są zbiorem wyuczonych reguł, które sprzyjają relacjom interpersonalnym, pozwalając człowiekowi na wyrażanie swych opinii, potrzeb i uczuć. Poznawanie postaw społecznych pozwala dziecku na rozwijanie stosownych zachowań, które zwiększają jego zdolność do oddziaływania na swoje otoczenie. To z kolei ułatwia
mu adaptację. Skuteczny sposób, w jaki dziecko uczy się postaw polega na naśladowaniu dorosłych. Dziecko uczy się o wiele skuteczniej, gdy widzi i słyszy, niż wtedy, gdy mu po prostu nakazują coś zrobić.

W przypadku działań mówimy o trzech zasadach – podporządkowanie, identyfikacja oraz interioryzacja. Na początku dziecko przejmuje postawę uczącego, aby uniknąć krytyki. Potem identyfikuje się z wzorcem, przyjmując jego system wartości i sposoby działania. Na koniec następuje proces interioryzacji (przyswajanie) postawy – wzorca.

5. Rozwiązywanie problemów interpersonalnych

Aby rozwiązać problemy interpersonalne zaleca się instruowanie dziecka, aby głośno myślało i stawiało sobie następujące pytania:

• Jaki jest mój problem?
• Co zamierzam zrobić?
• Jaki mam plan działania?
• W jaki sposób mogę go zrealizować?

Po każdym pytaniu dziecko powinno samo sformułować odpowiedź i próbować rozwiązać krok po kroku każdy problem. Potem zostają mu przedstawione rozmaite sytuacje interpersonalne, dla których musi znaleźć rozwiązanie. Po każdym wyborze powinien ocenić konsekwencje, które ten wybór niesie.

Rozwój zdolności rozwiązywania problemów interpersonalnych znacznie powiększa zdolności adaptacyjne w klasie, jak również popularność ucznia. Wielu specjalistów zaleca nagradzanie postawy poprawnej oraz ignorowanie nieprawidłowej.

Postawy adaptacyjne mogą być umacniane na wiele sposobów:

•  poprzez zwracanie na nie uwagi.
• używanie słów pochwały i aprobaty,
• poprzez nagradzanie.

Wszystko to zwiększa prawdopodobieństwo, że pozytywne zachowanie powtórzy się i umocni.

Jeśli ignorujemy zachowanie nieodpowiednie, przestajemy je wzmacniać
i przyczyniamy się do jego zaniku.

Opracowanie:
Psycholog MPP-P