W czasach, w których prawie każdy z nas słyszał o depresji, a media i specjaliści alarmują, że liczba samobójstw wśród dzieci i nastolatków stale rośnie, niejeden rodzic i nauczyciel zastanawia się czy zachowanie dziecka jest prawidłowe? Czy wszystko z nim dobrze? Kiedy należy szukać pomocy? Czy to, że dziecko coraz mniej z nami rozmawia świadczy o poważnych trudnościach, czy może jest typowe dla nastolatków? Czy można pozwolić, aby dziecko w weekend kładło się spać o 2 w nocy albo spało do 11 czy należy interweniować?
Odpowiedź na to pytanie nie zawsze jest prosta i jasna. Najczęściej zależy od kontekstu, w jakim się dzieje oraz od wieku, w jakim jest dziecko. A co w zachowaniu nastolatka powinno budzić niepokój rodzica, opiekuna? Warto mieć świadomość, że dojrzewanie jest procesem złożonym i skomplikowanym, w którym zachodzi bardzo wiele różnych zmian zarówno w sferze anatomicznej, hormonalnej, umysłowej jak i emocjonalno – społecznej. Mózg dziecka ciągle się rozwija, a w okresie dojrzewania zachodzą w nim bardzo istotne zmiany, których efekty widzi każdy, kto ma kontakt z nastolatkiem. Co jednak powinno wzbudzić niepokój opiekuna?
- Trudności związane ze snem – dziecko śpi bardzo dużo lub śpi bardzo mało, do późna nie może zasnąć albo wybudza się bardzo wcześnie, szczególnie wtedy, kiedy chciałoby zasnąć lub budzić się wcześniej, a nie jest w stanie,
- Zmiany związane ze spożywaniem posiłków – dziecko zaczyna unikać spożywania posiłków razem z innymi domownikami, zachodzą drastyczne zmiany w diecie, zmienia się ilość jedzenia np. je bardzo dużo albo bardzo ogranicza jedzenie,
- Zmiany związane z aktywnością – dziecko wycofuje się z zajęć dodatkowych, ogranicza kontakty z rówieśnikami, izoluje się od domowników np. spędzając całe dnie w pokoju, odmawia wykonywania dotychczasowych czynności, skarży się na zmęczenie i brak energii, nawet po dłuższym odpoczynku np. w ferie czy wakacje,
- Obniżenie koncentracji – pojawiają się trudności ze skupieniem uwagi, uczeniem się, zapamiętywaniem, organizowaniem nauki, pogarszają się oceny szkolne, dziecko zapomina o swoich obowiązkach, nie pamięta, o co było proszone,
- Pojawiają się dolegliwości bólowe – dziecko skarży się na bóle głowy, brzucha, biegunki, bóle kręgosłupa, bóle stawów i inne, a zdaniem lekarzy nie ma ku nim biologicznych podstaw,
- Zmiany nastroju – dziecko staje jest smutne, apatyczne, wycofane, pojawiają się lęki i fobie (np. lęk przed pójściem do szkoły, lęk przed wyjściem do sklepu itp.), brak wiary we własne możliwości i w przyszłość, poczucie zagubienia, osamotnienia, braku zrozumienia ze strony innych, poczucie beznadziei i pustki, poczucie winy i bycia ciężarem, mogą pojawić się zachowania agresywne, wybuchy złości, gniewu, duża zmienność nastroju od euforii po rozpacz bez większego powodu,
- Zmiany w wyglądzie – dziecko przestaje dbać o własny wygląd, ubiór, zaniedbuje higienę, zmienia drastycznie styl ubierania, obcina włosy,
- Zachowania ryzykowne – dziecko spożywa substancje psychoaktywne, wagaruje, ucieka z domu, pojawiają się niejasnego pochodzenia urazy i kontuzje, samookaleczenia, próby samobójcze,
- Zmiana zainteresowań – dziecko zmienia znajomych, izoluje się od domowników, zaczyna interesować się śmiercią albo wykazuje brak zainteresowania czymkolwiek,
Warto zapamiętać, że każda istotna, nagła zmiana w zachowaniu, wyglądzie, sposobie funkcjonowania dziecka powinna zwrócić naszą uwagę i należy się jej przyjrzeć. Jeśli intuicja podpowiada nam, że z naszym dzieckiem dzieje się coś niedobrego, nie należy tego bagatelizować. Warto najpierw porozmawiać o tym, co widzimy z dzieckiem np. mówiąc: „Zauważyłam/łem, że ostatnio rzadko wychodzisz z domu, sprawiasz wrażenie smutnego i bardzo dużo śpisz, czy wszystko w porządku? A może mogę Ci jakoś pomóc?” Czasem warto wrócić do rozmowy po kilku dniach i dać dziecku przestrzeń, żeby z nami porozmawiało. Może warto zorganizować czas sam na sam np. podczas spaceru. Ważne, żeby w takiej rozmowie powstrzymać się od oceniania, krytykowania i dawania rad. Jeśli odpowiedź dziecka budzi nasz niepokój albo nastolatek nie chce z nami rozmawiać, zawsze warto skonsultować się ze specjalistą. Gdzie szukać pomocy?
- 116 111 Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży – czynny 24 godziny na dobę, bezpłatny, dla dzieci i młodzieży przeżywających trudności i dylematy
- 116 123 Kryzysowy telefon zaufania – powstał z myślą o osobach, które z różnych powodów nie mają możliwości bezpośredniego kontaktu z psychologiem.
- Życie Warte Jest Rozmowy https://zwjr.pl/ – rodzice i opiekunowie mogą skorzystać z darmowych konsultacji ze specjalistą
- Psycholog lub pedagog w szkole lub Poradni
Opracowała: Wioleta Barsznica – psycholog