Oddech dziecka oddychającego w sposób prawidłowy zmienia się w momencie pierwszej niedrożności nosa. Pierwszy katar, sapka, infekcja chorobowa zmusza dziecko do wentylacji torem ustnym. W związku ze znaczą w tym wieku wiotkością mięśni żuchwy dość szybko ustala się oddychanie ustami i u wielu dzieci nie mija ono samoistnie po ustaniu stanu chorobowego.
Prawidłowy tor oddychania (przez nos) wpływa na właściwy rozwój całej twarzy. Podczas przechodzenia przez nos powietrze jest oczyszczane, ogrzewane i nawilżane. Bardzo ważne jest, by dziecko oddychało przez nos zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy przez sen (oddech dziecka w czasie snu powinien być spokojny i cichy). Powietrze pobierane nosem powoduje masaż dna jamy nosowej i w sposób bezpośredni przyczynia się do poprzecznego rozrostu kości szczęki. Zapobiega to powstawaniu podniebienia gotyckiego.
Natomiast nieprawidłowy tor oddechowy (oddychanie przez usta) prowadzi do częstych zmian próchnicowych i infekcji górnych dróg oddechowych (wdychane powietrze nie jest oczyszczane ani ogrzewane przez jamę nosową). Przyczynia się w dużej mierze do powstawania wad wymowy – stale otwarte usta doprowadzają do hipotonii (obniżenia napięcia mięśniowego) zarówno warg, jak i policzków. Brak równowagi w funkcjonowaniu mięśni języka, policzków i warg doprowadza do obniżenia pozycji języka z jego położenia fizjologicznego (przy podniebieniu). Osłabione w ten sposób mięśnie języka utrudniają znacznie jego pionizację w czasie kształtowania się mowy dziecka, a co za tym idzie – nabycie prawidłowej artykulacji wielu głosek, szczególnie sz ż, cz, dż, l oraz r. Otwarta przez długi czas buzia i nieprawidłowa pozycja spoczynkowa języka powoduje nadmierne wysuwanie języka do przodu, a to z kolei doprowadza do powstania seplenienia międzyzębowego (język wsuwa się między zęby, jest spłaszczony. Wada może dotyczyć jednego lub trzech szeregów głosek: s, z, c, dz; sz, ż, cz, dż oraz ś, ź, ć, dź). Taka interdentalna wymowa może obejmować nawet głoski: t, d, n, l, r.
Uchylone usta implikują wyłączenie z czynnej pracy kolejnej grupy mięśni – podniebienia miękkiego. Jego mała ruchomość powoduje zaburzenia barwy głosu i nosowanie zamknięte czynnościowe.
Nieprawidłowy oddech wpływa również na tworzenie się wad zgryzu. Brak przepływu powietrza przez nos powoduje zwężenie szczęki, tyłozgryz lub tyłożuchwie, protruzję (nadmierne wychylenia zębów przednich w stronę wargową) siekaczy górnych, zgryz krzyżowy boczny oraz stany zapalne w przednim odcinku szczęki. Znaczny przerost migdałków podniebiennych powoduje zwężenie cieśniny gardzieli, co w istotny sposób ogranicza możliwość oddychania przez nos. Dziecko starając się oddychać nosem, pomaga sobie, wykonując ruchy doprzednie żuchwy, co ściąga łuki podniebienno-gardłowe i podniebienno-językowe wraz z podniebieniem miękkim do dołu, czyniąc oddychanie przez nos dużo łatwiejszym. Wysuwanie żuchwy do przodu jest więc wyrazem kompensacji, która doprowadza do powstania przodozgryzu i przodożuchwia.
Patogenne oddychanie kształtuje wady postawy, gdyż eliminuje udział mięśni klatki piersiowej. W rezultacie następuje pozorne zapadnięcie mostka z powodu przemieszczania się barków do przodu, pogłębiania dołków nadobojczykowych i charakterystycznego odstawania kątów łopatek na plecach.
Dziecko oddychające przez usta jest niedotlenione, blade, mało aktywne, wykazuje objawy nadmiernej męczliwości, niespokojnie śpi, ma zaburzenia koncentracji.
Rozróżniamy dwa typy oddychania przez usta: nawykowe (80%) i uwarunkowane organicznie – konstytucjonalne (20%) (por. Karłowska, 2009b), związane z nieprawidłową budową anatomiczną.
Podstawowe przyczyny, ukształtowały nieprawidłowy (ustny) tor oddechowy, czyli dysfunkcję oddychania:
- stwierdzona po urodzeniu wiotkość mięśni, obejmująca również hipotonię okolicy ustnej i oddychanie torem ustnym od pierwszych dni życia
- częste infekcje górnych dróg oddechowych,
- alergie, niedrożność nosa wywołana obturacją jam nosa
- długie karmienie z butelki, przekraczające 18 miesięcy
- parafunkcje typu: ssanie nie odżywcze smoczka, palca, wargi, policzka, pieluszki
- skrzywienie przegrody nosa
- polipy
- przerost migdałków podniebiennych i migdała trzeciego.
Opracowała
Jolanta Mróz
Logopeda MPP-P w Krośnie
BIBLIOGRAFIA:
- Siebert B., Kamińska B., Wybrane zagadnienia z anatomii i fizjologii układu stomatologicznego W: red. Milewski S., Kuczkowski J., Kaczorowska-Bray K. (2017), Biomedyczne podstawy logopedii; Gdańsk, wyd. Harmonia.
- Skorek E.M., Rządzka M., (2011) Profilaktyka i terapia dysfunkcji oddechowych u dzieci. Wyd. Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego Zielona Góra.