Z punktu widzenia polskiej audiologii brak jest jednoznacznych definicji centralnych zaburzeń słuchu. Tomasz Zalewski określa je jako trudności w rozumieniu przekazu akustycznego przy prawidłowym jego odbiorze w strukturach słyszenia obwodowych. Potocznie mówiąc – dziecko słyszy, ale nie słucha; nie jest w stanie w pełni wykorzystać swojego potencjału wynikającego z dobrze funkcjonującego narządu słuchu. Objawy te można ogólnie definiować jako „trudności w rozumieniu przekazu akustycznego przy prawidłowym jego odbiorze w obwodowych strukturach słyszenia” (Zaleski, 1993).
Zespół ekspertów działających w ramach Amerykańskiego towarzystwa Mowy, języka
i Słuchu (ASHA) zdefiniował ośrodkowe zaburzenia przetwarzania słuchowego (CAPD) jako zauważalne zaburzenie w jednej lub więcej grupach mechanizmów i procesów związanych
z różnorodnymi zachowaniami słuchowymi takimi jak:
-
Lokalizacja i lateralizacja dźwięku,
-
Dyskryminacja słuchowa,
-
Rozpoznawanie cech dźwięku,
-
Percepcja aspektów czasowych sygnału (rozdzielczość czasowa, maskowanie, integracja i porządkowanie w czasie),
-
Zdolność odbioru sygnału przy występowaniu konkurencyjnych sygnałów akustycznych,
-
Zdolnośc do odbioru sygnałów o obniżonej redundancji (zniekształconych).
Zaburzenia przetwarzania słuchowego występują u 2–3% dzieci w wieku szkolnym oraz 23% do nawet 75% osób w wieku starszym.
Objawy zaburzeń przetwarzania słuchowego:
- powolne reagowanie na informacje słuchowe, częste proszenie o powtórzenie informacji;
- krótki czas utrzymania uwagi, szybkie rozpraszanie się, „wyłączanie się”;
- łatwe męczenie się podczas czynności wymagających długotrwałego słuchania, długich rozmów, nasilanie się takich trudności w hałaśliwym otoczeniu;
- mimo uważnego słuchania występują trudności z rozumieniem
i zapamiętaniem długich, skomplikowanych poleceń, szczególnie tych, wymagających późniejszych realizacji; - złe funkcjonowanie w hałaśliwym otoczeniu, w dużej grupie,
w pomieszczeniach o dużym pogłosie; - lepsze radzenie sobie w sytuacjach 1 na 1;
- trudności z określeniem kierunku, z którego dobiega słyszany głos;
- trudności z konstruowaniem płynnych wypowiedzi, brak słów podczas wypowiedzi, ubogie słownictwo;
- monotonna mowa;
- trudności w różnicowaniu podobnie brzmiących głosek np. p-b, k-g, t-d, błędne ich zapisywanie, mylenie podobnie brzmiących słów;
- trudności z prawidłowym pisaniem, ortografią, czytaniem;
- trudności z nauką wierszy, piosenek na pamięć;
- w szkole pozostawanie na uboczu, niska samoocena;
- nadwrażliwość na niektóre dźwięki;
- trudności w nauce języków obcych;
- niechęć do śpiewania, muzykowania, brak poczucia rytmu;
- niski poziom koordynacji ruchowej, słabe umiejętności sportowe.
- problemy artykulacyjne i językowe:
- trudności w czytaniu i pisaniu;
- słaba uwaga słuchowa, niemożność utrzymania koncentracji na bodźcu słuchowym przez dłuższy czas;
- trudności w nauce języków obcych, a także niewłaściwe używanie form gramatycznych i końcówek fleksyjnych;
- łatwe rozpraszanie się przez bodźce słuchowe lub nadmierne skupianie się na nieistotnych bodźcach słuchowych (te trudności są szczególnie uciążliwe w szkole – dziecko często skupia się na dźwięku przekręcanej kartki papieru lub przesuwanego krzesła zamiast na tym, co najważniejsze – słuchaniu nauczyciela);
- trudności w rozumieniu dłuższych poleceń;
- nadwrażliwość na niektóre dźwięki;
- częste zmęczenie słuchowe;
- niechęć do muzykowania, zaburzenia poczucia rytmu (Kurkowski, 2013).
Wskazówki dla rodziców
- zadbanie o otoczenie dziecka – wykładzina, dywan wygłuszający pokój dziecka, zasłony w oknach, pokój z dala od kuchni i łazienki, wyłączenie telewizora, komputera;
- mówienie do dziecka przebywając w tym samym pomieszczeniu;
- wykorzystanie naturalnych sytuacji do rozwijania języka,
np. nazywanie czynności, które rodzice wykonują razem z dzieckiem; - zachęcanie dziecka do mówienia i opowiadania;
- wspólne śpiewanie i muzykowanie, taniec, rytmika;
- zwracania uwagi dziecka na dźwięki wydawane przez przedmioty codziennego użytku, wychowanie słuchowe.
Przekształcenie środowiska szkolnego:
- wyciszenie klasy (usunięcie elementów emitujących niepotrzebne dźwięki – zegary, klimatyzatory; wyciszenie pomieszczenia za pomocą dźwiękoszczelnych materiałów)
- miejsce dziecka w klasie (2-3 metry od nauczyciela, w oddaleniu od potencjalnych źródeł hałasu – okno, drzwi, wentylacja)
- elektroniczne urządzenia wspomagające funkcje słuchowe (systemy FM)
Wskazówki dla nauczycieli:
- właściwa postawa nauczyciela podczas prowadzenia lekcji;
- utrzymywanie kontaktu wzrokowego ze słuchaczami;
- mówienie czystym głosem, nie za szybko, wykorzystując zmiany natężenia w celu podtrzymania uwagi słuchaczy;
- wzmocnione elementy prozodyczne ustnego przekazu (intonacja);
- wzbogacanie przekazu poprzez używanie naturalnych gestów;
- poprzedzanie ważnych informacji słuchowych bodźcami wzrokowymi (schematy na tablicy, piktogramy);
- wcześniejsze informowanie, przygotowywanie uczniów, że za chwilę usłyszą ważną informację („uwaga”, „to jest ważne”, „posłuchajcie uważnie”);
- możliwość wcześniejszego otrzymania kopii notatek nauczyciela, zrobienie kopii notatek od kolegów lub możliwość nagrania lekcji
na dyktafon w celu analizy materiału i samodzielnego wykonania notatek; - wprowadzanie słuchacza w temat, przedstawienie celu działania;
- przedstawienie słów kluczowych w formie punktów na tablicy;
- powtarzanie szczególnie ważnych słów, zdań;
- formułowanie jasnych, prostych instrukcji, zawierających znane słownictwo, dzielenie złożonych instrukcji na proste następujące po sobie działania, np. przestawienie ich w punktach;
- sprawdzanie czy dziecko zrozumiało polecenie, proszenie o powtórzenie swoimi słowami;
- weryfikacja podczas zajęć czy dziecko rozumie przekazywane informacje oraz czy je zapamiętuje;
- po zakończeniu jednego zadania, podsumowanie najistotniejszych treści
i przekazanie informacji, co jest najważniejsze i co należy zapamiętać; - przedzielanie trudniejszych zadań, wymagających dużego wysiłku słuchowego zadaniami mniej wymagającymi słuchowo;
- planowanie zajęć wymagających zwiększonej koncentracji i wysiłku umysłowego na godziny wcześniejsze, poranne (Senderski 2007; 2010)
Osobą, która może zauważyć opisywane trudności jest najczęściej nauczyciel, logopeda lub rodzic.
Co zatem zrobić, gdy zauważymy wyżej wymienione objawy?
W proces diagnostyczny powinien zaangażować się szereg specjalistów. Nauczyciel lub pedagog szkolny wydaje opinię na temat funkcjonowania dziecka na lekcjach i jego umiejętności szkolnych, logopeda natomiast ocenia rozwój językowy. W pierwszej kolejności należy zgłosić się do lekarza audiologa w celu przeprowadzenia badań słuchu i wyznaczenia progu słyszenia. Jeżeli uszkodzenie słuchu fizycznego zostanie wykluczone, można kontynuować dalszą diagnostykę w kierunku centralnych zaburzeń przetwarzania słuchowego i wykonać testy oceniające wyższe funkcje słuchowe: próby oceniające umiejętność różnicowania wysokości dźwięków (FPT), długości ich trwania (DPT) oraz umiejętności wykrywania przerw w szumie (DDT). Ponadto stosuje się testy mające na celu ocenę integracji i separacji międzyusznej, rozumienia mowy zniekształconej, testy lokalizacji i lateralizacji, a także testy dyskryminacji słuchowej (umiejętności rozróżniania dźwięków pod względem danej cechy). Ich uzupełnieniem jest zazwyczaj Skala Umiejętności Słuchowych (SAB), którą wypełnia rodzic lub nauczyciel dziecka odpowiadając na zawarte tam pytania dotyczące umiejętności i specyficznych trudności słuchowych dziecka (Kurkowski, 2013).
Formy pomocy dla dziecka z zaburzeniami przetwarzania słuchowego::
-
Aktywny Trening Słuchowy Neuroflow – interaktywny trening usprawniający funkcje słuchowe. Jego niewątpliwą zaletą jest możliwość prowadzenia go zarówno w gabinecie terapeutycznym jak również w domu pacjenta;
-
Metoda Tomatisa – trening polega na usprawnianiu funkcji słuchowych poprzez dźwięki podawane do elektronicznego ucha – urządzenia zaprojektowanego przez twórcę metody – Alfreda Tomatisa. Do ucha podawane są dźwięki mowy, jak również dźwięki muzyki – np. Mozarta lub chorały gregoriańskie. Stymulacja słuchowa metodą Tomatisa zakłada między innymi trwałą poprawę artykulacji, złagodzenie objawów dysleksji oraz polepszenie jakości głosu;
-
Metoda Warnkego – metoda zakłada stymulację zmysłu słuchu, wzroku i motoryki osoby ćwiczącej. Od dziecka wymaga się aktywnego słuchania – należy odpowiednio reagować na bodźce dźwiękowe. Stymulowana jest więc koordynacja wzrokowo-słuchowa i słuchowo-ruchowa. Metoda jest często zalecana osobom z dysleksją rozwojową;
-
System wspomagający FM – składa się z niewielkiego aparatu umieszczanego w uchu dziecka oraz nadajnika z mikrofonem dla nauczyciela lub rodzica. Dźwięki mowy są podawane bezpośrednio do ucha dziecka, a wszelkie dźwięki zakłócające jak na przykład szumy i trzaski zostają wyciszone. System pomaga utrzymywać na dłużej koncentrację słuchową i minimalizuje rozpraszanie się dziecka lub skupianie uwagi na dźwiękach nieistotnych.
Największą stymulacją dla rozwoju wielu wyższych funkcji słuchowych jest nauka gry na instrumencie, szczególnie na instrumencie melodycznym.
Adriana Sikora – Śliż
.
Bibliografia:
- Kurkowski Z. M. (2013) Audiogenne uwarunkowania zaburzeń komunikacji językowej, Lublin, Wyd. UMCS
- Kurkowski Z.M (2019) „Centralne Zaburzenia przetwarzania słuchowego”
w: Surdologopedia – teoria i praktyka, - Sanderski A. „Diagnostyka centralnych zaburzeń przetwarzania słuchowego . algorytm postępowania diagnostycznego”,
- Sanderski A. „Ośrodkowe zaburzenia słuchu, w; Słyszę 5(115)
-
Zaleski T. (1993) Centralne zaburzenia słuchu. Logopedia 20, s.181 – 187